Η Αυτοοργάνωση των Μαζών και το Κόμμα Πρωτοπορίας

του Πέτρου Νομικού

Στα τέλη του 1989 ο Mandel δημοσιεύει μια σχετικά σύντομη πραγματεία για τη σχέση της αυτοοργάνωσης των μαζών προς το κόμμα πρωτοπορίας. Ό,τι ακολουθεί εδώ, κινείται κατά πολλούς τρόπους παράλληλα προς αυτή την πραγματεία, που επιγράφεται «Αυτοοργάνωση και Κόμμα Πρωτοπορίας κατά την Αντίληψη του Τρότσκι» ¹ και στην οποία επομένως δεν θα κάνουμε ειδικές παραπομπές.

Δεν είναι μικρής σημασίας το γεγονός, ότι του κυρίως κειμένου του ο Mandel προτάσσει προειδοποιήσεις. Από τους Μαρξ και Ένγκελς στον Κάουτσκυ, μέχρι τη Λούξεμπουργκ, τον Μπάουερ, το Λένιν και τον Γκράμσι ο Μαντέλ δεν θα βρει καμιά απόπειρα θεωρητικής στοιχείωσης του ζητήματος, παρά μόνο κείμενα πολεμικής γύρω από συγκεκριμένα πολιτικά επίδικα. Θέσεις που προσαρμόζονται και αναπροσαρμόζονται καθώς ξεδιπλώνονται ακολουθώντας τις τροπές της ταξικής πάλης. Η ίδια αυτή διαδικασία στην περίπτωση του Τρότσκι υπήρξε πολύ πιο εκτεταμένη στο χρόνο, φτάνοντας μέχρι την εποχή η οποία γνώρισε τόσο τον εκφυλισμό του πρώτου εργατικού κράτους όσο και την ανάδυση του φασιστικού φαινομένου. Αν στους προηγούμενους μια post mortem σύνθεση της θεωρητικής τους ετυμηγορίας θα ήταν παρακινδυνευμένη, στην περίπτωση του Τρότσκι, που παρουσιάζει πολύ μεγαλύτερη ετερογένεια θέσεων θα ήταν καθαρή θεωρητική αυθαιρεσία. Προκειμένου λοιπόν να ξανασκεφτούμε το ίδιο ζήτημα σήμερα, δε μένει παρά να ακολουθήσουμε τα ιστορικά του ίχνη.

Κοντά σε αυτές τις προειδοποιήσεις του Mandel πρέπει ωστόσο να προσθέσουμε τουλάχιστον άλλες τρεις. Πρώτα – πρώτα τα ίδια τα ιστορικά όρια του υποκειμένου που σκύβει στο ζήτημα. Δεύτερο, είναι το γεγονός ότι ο σκοπός της συζήτησης δεν είναι ακαδημαϊκός αλλά, αντίθετα, η επανατοποθέτηση του ίδιου ερωτήματος από τη σκοπιά της εργατικής υπόθεσης. Το υποκείμενο λοιπόν που θεωρεί τη σχέση αυτοοργάνωσης και κόμματος πρωτοπορίας δεν είναι ούτε εξωιστορικό, ούτε υπερταξικό.

Ο Mandel γράφει το 1989, σε συνθήκες κατάρρευσης του σοβιετικού γραφειοκρατικού συστήματος: Δύο χρόνια αργότερα θα ταξίδευε επισήμως στη Μόσχα, όπου σε συνέντευξή του στα σοβιετικά ΜΜΕ κι ενώ η καπιταλιστική παλινόρθωση δεν είχε ακόμα επέλθει οριστικά, ο Mandel αισθάνθηκε την ανάγκη να υπογραμμίσει:

….. οι γραφειοκράτες … σφετερίστηκαν και μονοπώλησαν την εξουσία από το 1923……το καθήκον των κομμουνιστών είναι να ενεργοποιήσουν την αυτενέργεια, την κινητοποίηση, την αυτοοργάνωση και τη δημοκρατική ηγεσία των μαζών χωρίς καμιά υποταγή ούτε σε επιταγές «ρεαλπολιτίκ» ούτε στη χειραγώγηση των γραφειοκρατικών δομών.²

Η δική μας πάλι συζήτηση σήμερα, οφείλει να αποκρίνεται στις μεταπτώσεις της ταξικής πάλης στην Ελλάδα, όπου το ζήτημα κόμμα – αυτοοργάνωση μπήκε με επιτακτικό, όσο και αλυσιτελή τρόπο το 2015. Οφείλει επίσης να αποκρίνεται και στην εκ νέου ανάδυση, μέσα από τον ιστορικό βούρκο που η ίδια προκάλεσε, της (κάκιστης) ιδέας των Λαϊκών Μετώπων μαζί με τη δίδυμή της ανάδυση της ακροδεξιάς.

Υπάρχει ωστόσο κι ένα τρίτο, βαθύτερο, αυτή τη φορά μεθοδολογικό, πρόβλημα. Αν η χειραφέτηση των προλεταρίων δεν μπορεί παρά να είναι έργο των ιδίων, τότε το ζήτημα κόμμα πρωτοπορίας – αυτοοργάνωση των μαζών δεν μπορεί παρά να τίθεται ξανά και ξανά μπροστά στους επαναστάτες μαρξιστές και φυσικά να απαντάται ξανά και ξανά στα γραπτά τους. Πρόκειται για μια διαλεκτική ένταση που στην ιστορική της εκδίπλωση μαζί με την ταξική πάλη, απαιτεί από την πρωτοπορία της τάξης κάθε φορά, σε κάθε ιστορική καμπή, μια νέα συγκεκριμένη θεωρητική επεξεργασία και που δεν πρόκειται να επιλυθεί, παρά μόνο όταν, μαζί με το εργατικό κράτος, απονεκρωθεί και το κόμμα πρωτοπορίας. Μια διαλεκτική ένταση ιδιαίτερη κατά το ότι ο πόλος που σήμερα δεσπόζει και που θα πρέπει τελικά να εξαλειφθεί – το κόμμα πρωτοπορίας – είναι και το φυσικό (αλλά και το μόνο) υποκείμενο για τη διαμεσολάβησή της. Το κόμμα πρωτοπορίας επομένως, είτε ἐνεργείᾳ, ως συγκροτημένο επαναστατικό κόμμα είτε δυνάμει, ως αστερισμός επαναστατικών οργανώσεων, δεν μπορεί παρά να έχει την αυτοοργάνωση των μαζών στο κέντρο των καθηκόντων του.

Ακόμα πιο συγκεκριμένα, η διαλεκτική ένταση κόμμα πρωτοπορίας – αυτοοργάνωση των μαζών δεν στέκεται μόνη της. Στην εξέτασή της ανακύπτουν αναγκαστικά και άλλες διαλεκτικές εντάσεις που συμπλέκονται μαζί της στο διαλεκτικό κουβάρι της επανάστασης. Είναι εκείνες που αφορούν το ίδιο το κόμμα: η ηγεσία προς τη βάση, η δημοκρατία προς το συγκεντρωτισμό, εκείνες που αφορούν τη μάζα: τα συνδικάτα προς τα σοβιέτ, οι επιτροπές εργατών προς τη συνδικαλιστική γραφειοκρατία και, τέλος, εκείνες που αφορούν το ζήτημα του προγράμματος και του περάσματος της εξουσίας στην εργατική τάξη: το μίνιμουμ προς το μάξιμουμ πρόγραμμα, τα σοβιέτ προς την αστική κυβέρνηση ή ο εργατικός έλεγχος προς την αυτοδιαχείριση …

Η αυτοοργάνωση, χωρίς κόμμα πρωτοπορίας

Ο Mandel ξεκινάει (και θα τον ακολουθήσουμε), εξετάζοντας χωριστά τους δύο πόλους αυτής της διαλεκτικής. Η αφετηρία δεν θα μπορούσε να είναι άλλη από τη μπροσούρα, όπου ο Λένιν λύγισε τη βέργα προς το συγκεντρωτικό κόμμα: το Τι να κάνουμε του 1903. Λίγοι μπόρεσαν να διαβάσουν την μπροσούρα ως αυτό το οποίο ήταν: μια πολεμική ενάντια στον οικονομισμό και το λικβινταρισμό ώστε να καταστεί δυνατή η προετοιμασία ενός αυτόνομου μαζικού εργατικού κινήματος. ³ Η Λούξεμπουργκ κι ο Τρότσκι πάντως τη διάβασαν σαν μια γενική θεωρία του κόμματος πρωτοπορίας. Ο ίδιος ο Λένιν ωστόσο το 1907, στον πρόλογο της συλλογής Δώδεκα Χρόνια, θα επανέλθει για να ισιώσει τη βέργα, ⁴ ενώ το 1919 θα αρνηθεί να συμπεριληφθεί το Τι να Κάνουμε στο corpus των βασικών βιβλίων αναφοράς της Τρίτης Διεθνούς, επικαλούμενος ακριβώς τον κίνδυνο να διαβαστεί εκτός του ιστορικού πλαισίου της. ⁵

Αυτή τους η παρανάγνωση όμως, δεν μειώνει το γεγονός ότι η κριτική των δύο, διαβλέπει τον υπαρκτό κίνδυνο του υπερβολικού συγκεντρωτισμού, απέναντι στον οποίο άλλωστε ούτε κι ο Λένιν εφησύχαζε. Στο Τα Καθήκοντά μας ο Τρότσκι θα προφητεύσει σχεδόν την «αντικατάσταση του κόμματος από την οργάνωση του κόμματος, της οργάνωσης από την κεντρική επιτροπή και, τέλος, της κεντρικής επιτροπής από έναν δικτάτορα»⁶

Στο ίδιο μήκος κύματος βρίσκονται και Τα Οργανωτικά Προβλήματα της Ρωσικής Σοσιαλδημοκρατίας ⁷ όπου η Λούξεμπουργκ φοβάται πως: «[η] κεντρική επιτροπή θα είναι το μόνο σκεπτόμενο στοιχείο στο κόμμα...[αντικαθιστώντας] τον ανοιχτό έλεγχο των εργαζόμενων μαζών πάνω στα όργανα του κόμματος με τον αντίστροφο έλεγχο της κεντρικής επιτροπής πάνω στο επαναστατικό προλεταριάτο.»

Το βέβαιο πάντως είναι ότι το θεωρητικό τοπίο γύρω από το κόμμα πρωτοπορίας και την αυτενέργεια των μαζών παρέμεινε θολό μέχρι τη στιγμή της πρώτης ιστορικής βασάνου, της λεγόμενης Πρώτης Ρωσικής Επανάστασης του 1905, τη στιγμή που το προλεταριάτο δημιούργησε την υψηλότερη, μέχρι σήμερα μορφή αυτοοργάνωσης, χωρίς ωστόσο να διαθέτει κόμμα πρωτοπορίας του μεγέθους και της ποιότητας που θα ταίριαζαν με την ιστορική αναγκαιότητα.

Από το Φλεβάρη του 1904 η Ρωσία βρίσκεται σε πόλεμο με την Ιαπωνία. Ωστόσο, αντί οι ταξικές αντιπαραθέσεις να ξεθυμάνουν σε μια νικητήρια πατριωτική έξαρση, αλλεπάλληλες ταπεινωτικές στρατιωτικές ήττες εξασθενίζουν πολιτικά τον τσαρισμό και, το φθινόπωρο ήδη του 1904, η εργατική αναταραχή έχει εμπνεύσει στην αστική τάξη αρκετό θάρρος για να ζητήσει δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις. Ο Τσάρος ελίσσεται υποσχόμενος την επέκταση των Ζέμστβο ⁸ αλλά το Δεκέμβρη του 1904, την ταξική πάλη οξύνει ακόμα περισσότερο μια απεργία στου Πουτίλωφ, στο κατά τον αριθμό των εργατών του μεγαλύτερο εργοστάσιο της Ευρώπης.

Η Κυριακή 9 (22) Γενάρη του 1905 έμεινε στην ιστορία ως η «Ματωμένη Κυριακή». Διακόσιες χιλιάδες εργάτες που οδεύουν ικέτες προς τα ανάκτορα ψάλλοντας το πολυχρόνιο του Τσάρου, δέχονται τα καταιγιστικά πυρά των Κοζάκων της φρουράς του ⁹. Η ταξική πάλη παροξύνεται από μια αυθόρμητη γενική απεργία σε ολόκληρη την αυτοκρατορία και τα συνεχή επαναστατικά γεγονότα που την ακολούθησαν. Τον Οκτώβρη του 1905 συστήνεται το Σοβιέτ της Αγ. Πετρούπολης. Ο Τρότσκι είναι ήδη παρών στην πρώτη του συνεδρίαση˙ ο Πάρβους δεν αργησε να καταφτάσει. Οι δύο βρίσκονται στο στοιχείο τους, ενώ ο επαναστατικός ενθουσιασμός των μαζών κορυφώνεται. Το ζήτημα της στρατηγικής ωστόσο περιβάλλεται από μια ατμόσφαιρα σύγχυσης.

Στην πλευρά της σοσιαλδημοκρατίας, από τη μια οι Μενσεβίκοι που μάταια προσδοκούσαν από την αστική τάξη να πραγματοποιήσει την επανάστασή της και που το 1917 «θα έσπαγαν τα μούτρα τους ακολουθώντας τις ιδέες τους μέχρι τις ακραίες τους συνέπειες»˙ ¹⁰ από την άλλη οι Μπολσεβίκοι και, στα αριστερά τους, ο κύκλος του Πάρβους και του Τρότσκι. Ο Τρότσκι έχει, από το φθινόπωρο ήδη του 1904, αρθρώσει την πρώτη αδρή μορφή της διαρκούς επανάστασης στην μπροσούρα «Μέχρι την Ενάτη του Γενάρη» την οποία έχει προλογίσει ο μέντορας του, ο Πάρβους.

Οι ιδέες του ίδιου του Πάρβους δεν απέχουν πολύ από εκείνες του Λένιν, ο οποίος σχολιάζοντας τον πρόλογο του Πάρβους θα γράψει «…Χίλιες φορές έχει δίκιο ο Πάρβους όταν λέει πως η σοσιαλδημο­κρατία […] δεν πρέπει να διστάζει να καταφέρει, χέρι χέρι με την επαναστατική αστική δημοκρατία, κοινά «χτυπήματα» στον εχθρό» ¹¹.

Στον πρόλογο της μπροσούρας του Τρότσκι, ο Πάρβους μιλάει για επαναστατική (αστική) δημοκρατία της οποίας ηγείται και υπαγορεύει τις εξελίξεις το ρωσικό προλεταριάτο. Η ιστορική της όμως αποστολή εξαντλείται στο να αποτελέσει το έναυσμα για ένα νέο επαναστατικό κύμα αλά 1848 και μια προλεταριακή επανάσταση στη Δύση. Ο Τρότσκι από την άλλη, στο δέκατο φύλο του Nachalo ¹², θα γράψει, ότι αυτό το επαναστατικό κύμα που το ίδιο το Ρωσικό προλεταριάτο θα είχε πυροδοτήσει, θα του άνοιγε με τη σειρά του τη δυνατότητα «να ενώσει με μια αλυσίδα διαρκούς επανάστασης τους άμεσους με τους τελικούς στόχους» ¹³. Σύμφωνα με τον Τρότσκι, που έχει προχωρήσει πέρα από τον Πάρβους, το επαναστατικό κύμα επιστρέφει αντιμάμαλο στη Ρωσία ως σοσιαλιστική επανάσταση: Μια πολιτική ύβρις στα μάτια του Λένιν, που θα επαινέσει μεν κριτικά τον πρόλογο του Πάρβους, αλλά θα χαρακτηρίσει την ίδια την μπροσούρα του Τρότσκι «αερολογίες».

Το πρόβλημα είναι η συντριπτική πληθυσμιακή υπεροχή της αγροτιάς. Λένιν, Πάρβους και Τρότσκι, σε αντίθεση με τους Μενσεβίκους, συμφωνούν ότι η φιλελεύθερη μπουρζουαζία βρίσκεται ανεπιστρεπτί στην αντίπερα όχθη της ίδιας της αστικής επανάστασης. Συμφωνούν επίσης ότι το προλεταριάτο χρειάζεται τη συμμαχία με την αγροτιά και ότι εκείνη είναι ανίκανη για ανεξάρτητη ταξική πολιτική γι αυτό και εξαντλεί την επαναστατική της φόρα στην αστική επανάσταση.

Ωστόσο ο Λένιν, θεωρούσε αδύνατη την κατάληψη της εξουσίας από το ολιγάριθμο προλεταριάτο, που «σ’ αυτή την επανάσταση θα πάρει μέρος […] παλεύοντας για τη δημοκρατία και την πλήρη δημοκρατική ελευθερία, για σοβαρές οικονομικές μεταρρυθμίσεις, για να δημιουργήσει για τον εαυτό του έναν πραγματικά πλατύ και πραγματικά άξιο του εικοστού αιώνα στίβο πάλης για το σοσιαλισμό». ¹⁴ Επέμενε ότι, μετά την επαναστατική ανατροπή του τσαρισμού, η ηγέτιδα τάξη της επανάστασης θα έπρεπε να παραχωρήσει την ηγεσία της προσωρινής κυβέρνησης στην αγροτιά η οποία μέχρι τότε θα έπαιζε βοηθητικό ρόλο! Φαίνεται δηλαδή να καταφάσκει στην ανεξάρτητη ταξική πολιτική της αγροτιάς την οποία έχει αρνηθεί: Πράγματι, εάν η εργατοαγροτική δικτατορία που φαντάζεται δεν πρόκειται να προχωρήσει πέρα από τα ταξικά όρια της αγροτιάς, τότε ποιο θα ήταν το ταξικό περιεχόμενο του εργατοαγροτικού κράτους αν όχι το κράτος της αγροτιάς;¹⁵

Στον αντίποδα ο Τρότσκι, που θεωρεί ότι «η κύρια αρένα των επαναστατικών γεγονότων θα είναι η πόλη», ¹⁶ θα επιμείνει με συνέπεια στην ιδέα ότι η αγροτιά είναι πολιτικά ανήμπορη να αρθρώσει ένα ιδιαίτερο ταξικό πρόγραμμα και, επομένως, η ηγεσία της επανάστασης και της προσωρινής κυβέρνησης μετά την ανατροπή του τσαρισμού πρέπει να εναποτεθεί αποκλειστικά στα χέρια της εργατικής τάξης και υπέρ της εργατικής υπόθεσης.

Η άμεση πολιτική συνέπεια αυτής της διαφοράς των αντιλήψεων αφορά το χαρακτήρα και το ρόλο της Προσωρινής Κυβέρνησης και της Συντακτικής Συνέλευσης. Ο Λένιν θεωρεί «αναπόφευκτη τη συμμετοχή σ’ αυτήν [την Προσωρινή Κυβέρνηση] ή ακόμα και την υπεροχή σ’ αυτήν των πιο ανόμοιων εκπροσώπων της επαναστατικής δη­μοκρατίας» ¹⁷. Ο Πάρβους αντίθετα βλέπει την Προσωρινή Κυβέρνηση σοσιαλδημοκρατική ή τουλάχιστον με σοσιαλδημοκρατική πλειοψηφία, προκειμένου να παίξει το ρόλο της θρυαλλίδας του προσδοκώμενου επαναστατικού κύματος στη Δύση.

Ο Τρότσκι συμφωνεί με τον Πάρβους, μιλάει επίσης για κυβέρνηση του ΣΔΕΚΡ, αλλά για διαφορετικό λόγο. Στο μέχρι την ενάτη του Γενάρη διαβάζουμε αυτές τις γραμμές:

«Σε όλα τα κοινωνικά στρώματα υπάρχει μίσος απέναντι τον τσαρισμό, πράγμα που επίσης σημαίνει ότι υπάρχει συμπάθεια προς τον απελευθερωτικό αγώνα. Χρειάζεται να στρέψουμε αυτή τη συμπάθεια προς το προλεταριάτο ως τη μόνη επαναστατική δύναμη της οποία η παρουσία επικεφαλής των λαϊκών μαζών μπορεί να εξασφαλίσει το μέλλον της Ρωσίας.»¹⁸

Ο μενσεβίκος Φέοντορ Νταν, από τη θέση του αντιπάλου, θα συνοψίσει σωστά τη θέση του Τρότσκι, ο οποίος , γράφει ο Νταν, υποστήριζε ότι : «Η Συντακτική Συνέλευση αυτή καθαυτή δεν μπορούσε πλέον να είναι το βασικό και γενικό σύνθημα του κόμματος» αφού μετά την 9η του Γενάρη «το εργατικό κίνημα ολίσθαινε προς την ένοπλη εξέγερση …. που θα αντικαθιστούσε την Τσαρική με μία Προσωρινή Επαναστατική Κυβέρνηση που μόνη εκείνη μπορούσε να συγκαλέσει Συντακτική Συνέλευση».¹⁹

Από τη διαφορά αυτή των απόψεων και την έντονη πολεμική, που ακολούθησε το καλοκαίρι του 1905 στις γραμμές του ΣΔΕΚΡ, πηγάζει και η αντίληψη, ότι δήθεν ο Τρότσκι υποτιμούσε την αγροτιά. Η αλήθεια είναι ότι τόσο ο Λένιν όσο και ο Τρότσκι απέδιδαν στο προλεταριάτο την ηγεσία της επανάστασης. Ο Τρότσκι θα γράψει το 1939:

«Όταν ο Λένιν με κατηγορούσε ότι “υποτιμούσα” την αγροτιά, δεν αναφερόταν καθόλου σε κάποια άρνησή μου να αναγνωρίσω τις σοσιαλιστικές τάσεις της αγροτιάς, αλλά αντιθέτως, αναφερόταν στο γεγονός ότι, κατά τη γνώμη του, δεν αναγνώριζα επαρκώς την αστικοδημοκρατική ανεξαρτησία της αγροτιάς, την ικανότητά της να δημιουργήσει τη δική της εξουσία, μπαίνοντας έτσι εμπόδιο στην εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου».²⁰

Όλη αυτή η προγραμματική πολυφωνία παρήγαγε επίσης και διαφορετικές στάσεις απέναντι στα Σοβιέτ. Ο Τρότσκι έχει φτάσει στη Ρωσία ήδη από το Φλεβάρη του 1905 έχοντας σκιαγραφήσει στα γραπτά του, από το φθινόπωρο του 1904, την επικείμενη εργατική εξέγερση. Από το Κίεβο έφτασε στην Αγ. Πετρούπολη στα μέσα του Οκτώβρη και βρέθηκε εξ αρχής στη θέση του ντε φάκτο επικεφαλής του Σοβιέτ, το οποίο πρώτος εκείνος θα αναγνωρίσει ως όργανο της επαναστατικής εξουσίας των εργατών. Οι εξόριστες ηγεσίες και των δύο φραξιών έφτασαν 3-4 βδομάδες αργότερα στην Αγ. Πετρούπολη, το Νοέμβριο του 1905, μετά το διάταγμα περί αμνηστίας με το οποίο ο Τσάρος προσπάθησε μάταια να εκτονώσει την εξέγερση.

Οι Μενσεβίκοι μαθημένοι να προσαρμόζονται αβλεπί στη μέση εργατική συνείδηση, δεν δίστασαν να υιοθετήσουν τα σοβιέτ, αλλά μόνο ως όργανα εργατικής υποστήριξης της προσδοκώμενης αστικής Προσωρινής Κυβέρνησης.

Υπό την ηγεσία του Μπογκτάνωφ, η αντίδραση των Μπολσεβίκων στη δημιουργία των Σοβιέτ ήταν αντίθετα αρνητική στην αρχή, για να γίνει στη συνέχεια επιφυλακτική. Η απόφασή τους ήταν να απαιτήσουν από το Σοβιέτ να αποδεχθεί το σοσιαλδημοκρατικό πρόγραμμα και τη γενική ηγεσία του Κόμματος, ειδάλλως να αποσυρθούν από αυτό. ²¹

Ο ίδιος ο Λένιν αμφιταλαντεύεται. Πασχίζοντας ακόμα να φτάσει στην Πετρούπολη στις αρχές του Νοέμβρη θα γράψει πολύ επιφυλακτικά προς τη συντακτική επιτροπή της Novaya Zhizn:

«[Δ]ε μου φαίνεται σκόπιμο να απαιτούμε από το Σοβιέτ των εργα­τών βουλευτών, να αποδεχτεί το σοσιαλδημοκρατικό πρόγραμ­μα και να ενταχθεί στο Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα της Ρωσίας […]. Μπορεί να πέφτω έξω, όμως μου φαίνεται πως, από πολιτική άποψη, το Σοβιέτ των εργατών βουλευτών πρέπει να το βλέπουμε σαν έμβρυο της Προσωρινής Επαναστατικής Κυβέρνησης.»²²

Η Novaya Zhizn αποφάσισε να μη δημοσιεύσει το γράμμα ²³ Ο Λένιν ασφαλώς παραμέρισε γρήγορα στη συνέχεια τις αμφιβολίες του για τα Σοβιέτ, αλλά δεν κατάφερε τελικά να πείσει τους Μπολσεβίκους. Ωστόσο, παρότι το Σοβιέτ απέρριψε την εκβιαστική τους πρόταση, οι Μπολσεβίκοι δεν αποχώρησαν από αυτό, ενώ, μετά την κατάρρευση του Σοβιέτ της Αγ. Πετρούπολης, οι Μπολσεβίκοι της Μόσχας ήταν εκείνοι που έδωσαν τις τελευταίες οδομαχίες της επανάστασης.

Το τελικό πολιτικό εξαγόμενο ήταν πάντως η σύγχυση για την οποία δεν ευθυνόταν μόνο η επιμονή των Μενσεβίκων στην αστική ηγεσία της επανάστασης. Μπορεί οι Μπολσεβίκοι και οι «Παρβουσικοί», η ομάδα των Τρότσκι – Πάρβους, ²⁴  να είχαν γενικά σωστό προσανατολισμό προς την εργατική τάξη, τον οποίο μάλιστα μέσες-άκρες υιοθέτησε και η εθισμένη στην παραδοσιακή αντιπαλότητα με τους Καντέτ κομματική βάση του ΣΔΕΚΡ ανεξάρτητα από τη φράξια όπου ανήκε, όμως τους έλειπαν τόσο τα κατάλληλα συνθήματα όσο και το απαραίτητο ρίζωμα στην τάξη.

Όπως θα έγραφε πολύ αργότερα ο ίδιος ο Λένιν, η «ορθότητα της πολιτικής στρατηγικής και τακτικής της [πρωτοπορίας]», αν και αποτελεί αναγκαίο όρο, δεν είναι αρκετή, αν δεν πληροί επίσης «τον όρο ότι οι πιο πλατιές μάζες θα πείθονται από την ίδια τους την πείρα γι’ αυτή την ορθότητα». Ακόμα χειρότερα που η αμφιθυμία και οι παλινωδίες απέναντι στο Σοβιέτ αποτελούσε ένα επιπλέον εμπόδιο για την «συγχώνευση» ²⁵  της πρωτοπορίας με την εργατική μάζα.

Η επαναστατική πρόβα του 1905 παρέμεινε πρόβα: Το προλεταριάτο εφηύρε μεν την κατάλληλη μορφή αυτοοργάνωσης, δεν διέθετε όμως το κόμμα που χρειαζόταν για να δώσει επαναστατική προοπτική στα Σοβιέτ, ικανή για να συσπειρώσουν όλα τα καταπιεσμένα κοινωνικά στρώματα κάτω από τα λάβαρα της εργατικής υπόθεσης.

Κόμμα πρωτοπορίας χωρίς αυτοοργάνωση. Υποκαταστατισμός

Τα «τελματωμένα χρόνια» 1906 – 1014, όταν το επαναστατικό πνεύμα έχει πια εξατμιστεί και οι Μενσεβίκοι έχουν αποσυρθεί σε «νόμιμες» θέσεις, το υπόλοιπο ΣΔΕΚΡ θα γνωρίσει μια δίδυμη κρίση ταυτότητας. Από τη μια ο υποκαταστατισμός των Μπολσεβίκων συγκροτεί ένοπλες κομματικές ομάδες ανταρτών πόλης προκειμένου να υποστηριχθεί το επικείμενο επαναστατικό κύμα, που φαντασιώνονταν ο Μπογκντάνωφ κι από την άλλη, ο συμφιλιωτισμός του Τρότσκι, που δεν είχε κατανοήσει το ρόλο του κόμματος στην επανεκκίνηση της καταλαγιασμένης πλέον αυτενέργειας των μαζών.

Ο Mandel θα γράψει σχετικά: «Αντίθετα, η ύπαρξη μιας πρωτοποριακής οργάνωσης διευκολύνει αυτήν την επανεκκίνηση. Ο Τρότσκι δεν διέβλεψε αυτόν τον κίνδυνο μετά το συνέδριο της Στοκχόλμης του ΣΔΕΚΡ. Η υποτίμηση του κίνδυνου που αντιπροσώπευε η λικβινταριστική θέση, η χωρίς αρχές συμμαχία του με τους μενσεβίκους, παρά τις βαθιές πολιτικές διαφωνίες που τον χώριζαν από αυτούς, η συμφιλιωτική του στάση που αποσυνέδεε το οργανωτικό και πρακτικό ζήτημα από κάθε πολιτικό περιεχόμενο […] σημαίνει, ότι τα λάθη του την περίοδο 1907-1914 ήταν πιο σοβαρά από αυτά της περιόδου της πρώτης διάσπασης. Επιπλέον, τα λάθη αυτά άσκησαν μια ιδιαίτερα επιβλαβή επίδραση στη μετέπειτα ιστορική εξέλιξη του ΚΚΣΕ καθώς αποτέλεσαν τη βάση της βαθιάς καχυποψίας των «παλιών μπολσεβίκων» προς τον Τρότσκι».

Ο Λένιν, γρήγορα θα αναγνωρίζει τον κίνδυνο που αντιπροσώπευε το ρεύμα του Μπογκντάνωφ και θα αποδυθεί σε μια πικρή ²⁶ εσωκομματική πάλη ενάντιά του. Στην ίδια αυτή την περίοδο ανήκουν και τα πιο πολεμικά γραπτά του Λένιν ενάντια στο συμφιλιωτισμό, από τον οποίο ο Τρότσκι δεν θα απαλλαγεί παρά το 1917.

1917, η Διαλεκτική Ωριμότητα

Το ξέσπασμα της Επανάστασης του Φλεβάρη, αναπροσανατολίζει το Λένιν και τον Τρότσκι, που πλέον συγκλίνουν, αναγνωρίζοντας το χαρακτήρα των σοβιέτ ως οργάνων προλεταριακής εξουσίας. Ο Λένιν εγκαταλείπει την ιδέα της εργατοαγροτικής εξουσίας και θα γράψει :

«Όποιος μιλάει σήμερα για «επαναστατική-δημοκρατική Δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς είναι πίσω από τους καιρούς, κατά συνέπεια, στην πραγματικότητα έχει περάσει με το μέρος των μικροαστών και είναι ενάντια στην προλεταριακή ταξική πάλη. Του αξίζει να σταλεί στο αρχείο των “μπολσεβίκικων” προεπαναστατικών αρχαιοτήτων (το οποίο και θα μπορούσε ονομαστεί και αρχείο των “Παλαιών Μπολσεβίκων”)». ²⁷

Με αυτή την καυστική ειρωνεία, αναγνωρίσιμο συστατικό του συγγραφικού του ύφους, θα αντιμετωπίσει ο Λένιν την αντίδραση των αυτοαποκληθέντων «Παλαιών Μπολσεβίκων», Κάμενεφ, Στάλιν, Μολότοφ, που εκείνοι τώρα, αντί του Τρότσκι, προωθούν τον συμφιλιωτισμό με τους Μενσεβίκους.

Ο Τρότσκι από τη μεριά του αντιλαμβάνεται ότι η πολιτική των μενσεβίκων απειλεί πλέον να πνίξει την επανάσταση. Θα αναγνωρίσει ότι η οργανωτική ενότητα μαζί τους είναι πολιτική υποταγή στο ρεφορμισμό και θα εγκαταλείψει οριστικά το συμφιλιωτισμό του «και από αυτή τη στιγμή», θα γράψει ο Λένιν, «δεν υπάρχει καλύτερος μπολσεβίκος από τον Τρότσκι». Ωστόσο το κόμμα των μπολσεβίκων δεν θα είχε πεισθεί για την αναγκαία προγραμματική στροφή χωρίς το πολιτικό βάρος του Λένιν και την προσφυγή του στην ευρύτερη εργατική βάση μέσα και γύρω από το κόμμα ²⁸

Η αυτενέργεια των εργατικών μαζών αυτοοργανωμένων στα σοβιέτ θα διορθώσει λοιπόν τους δυο ηγέτες και την πορεία του κόμματος και θα κάνει δυνατή την επανάσταση του Οκτώβρη. «Στην πράξη», θα γράψει ο Mandel, «η κατάκτηση της πλειοψηφίας της εργατικής τάξης με το σύνθημα “όλη η εξουσία στα σοβιέτ” είναι δυνατή μόνο μέσω της διαρκούς εντυπωσιακής εμπλοκής του Μπολσεβίκικου Κόμματος.[…] Η διαλεκτική ενότητα της αυτοοργάνωσης της τάξης και του κόμματος πρωτοπορίας φτάνει εδώ στην κλασική της ωριμότητα. Αντί να αλληλοαναιρούνται με οποιονδήποτε τρόπο, αλληλοπροωθούνται.»

1920 – 21 Η Αυτοοργάνωση Υποχωρεί. Δεύτερος Υποκαταστατισμός

Μετά την Πύρρεια νίκη του εμφυλίου, εργατική τάξη έχει αποδεκατιστεί αριθμητικά, τόσο από τη μαζική καταστροφή των μέσων παραγωγής, όσο και από τις απώλειες στα πεδία των μαχών˙ απώλειες μάλιστα των πιο προχωρημένων εργατών, πράγμα που την έχει υποβαθμίσει και ποιοτικά.

Αυτή η ιστορική τροπή έχει, εκτός των άλλων, υπογραμμίσει και μια γενική αλήθεια. Ο επαναστατικός αναβρασμός και η αυτενέργεια των μαζών είναι αδύνατο να παραταθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η πλημμυρίδα της αυτενέργειας, καθώς τρέχουν και κορυφώνονται τα επαναστατικά γεγονότα, ακολουθείται από μια άμπωτη που διαρρηγνύει τη διαλεκτική ενότητα αυτενέργειας των μαζών και κόμματος πρωτοπορίας.

Είναι η εποχή που ο Σλιάπνικωφ θα φτάσει να ειρωνευτεί, πικρά αλλά εύστοχα το Λένιν, συγχαίροντάς τον που ασκεί «τη δικτατορία του προλεταριάτου, στο όνομα ενός ανύπαρκτου προλεταριάτου».

Υπό αυτές τις περιστάσεις, η εξέγερση της Κρονστάνδης κατά τη διάρκεια του δέκατου συνεδρίου, πανικόβαλε το Κόμμα που ασφαλώς κατατρυχόταν από το φάσμα της μοίρας της Κομμούνας του Παρισιού. Η ομόφωνη απαγόρευση των φραξιών ήταν η αρχή του τέλους της επανάστασης. Το Κόμμα αποφάσισε να υποκαταστήσει την τάξη χάνοντας την εμπιστοσύνη του στον επαναστατικό της χαρακτήρα και παραγνωρίζοντας τα σημάδια της ποσοτικής και ποιοτικής της ανάκαμψης. Οι αποφάσεις αυτές αποτέλεσαν μείζον εμπόδιο για την αναζωπύρωση της αυτενέργειας του προλεταριάτου˙ αντίθετα, έδωσαν αέρα στα πανιά της γραφειοκρατίας.

Η εκ μέρους των Λένιν και Τρότσκι θεωρητική δικαιολόγηση και η παρατεταμένη χρονικά επιμονή στον υποκαταστατισμό θα οδηγηθεί στα άκρα, μέχρι την ακύρωση της λειτουργίας των σοβιέτ και τη συγχώνευση του κόμματος με το κράτος. ²⁹ Ο Τρότσκι θα γράψει αυτοκριτικά στην Προδομένη Επανάσταση:

«Η απαγόρευση των αντιπολιτευόμενων κομμάτων έφερε μαζί της την απαγόρευση των φραξιών. Η απαγόρευση των φραξιών κατάληξε με μια απαγόρευση να σκέφτεται κανείς διαφορετικά από τους αλάθητους ηγέτες. Ο αστυνομικοποιημένος μονολιθισμός του Κόμματος είχε σαν συνέπεια τη γραφειοκρατική ατιμωρησία, που έχει γίνει η πηγή κάθε είδους ακολασίας και διαφθοράς.» ³⁰

Αν και το πρόβλημα της γραφειοκρατικοποίησης αναγνωρίστηκε από το Λένιν στην αρχή και, σταδιακά, από όλες τις ηγετικές μορφές των Μπολσεβίκων, αυτό ωστόσο συνέβη σε διαφορετικούς χρόνους, καθιστώντας αδύνατη μια συντονισμένη προσπάθεια επαναφοράς της δημοκρατίας στο κόμμα και στο κράτος.

Ο Τρότσκι το αντιλήφθηκε μόλις το 1923, όταν πλέον ο Λένιν ανήμπορος τον εξόρκιζε να καταπολεμήσει τη γραφειοκρατία που είχε σηκώσει για τα καλά το κεφάλι. Ο Τρότσκι δίστασε να απευθυνθεί στη εργατική τάξη. Τη θεώρησε ανίκανη να αναπτύξει εγκαίρως τον βαθμό της αυτενέργειας που απαιτούσαν οι περιστάσεις. Για το λόγο αυτό περιορίστηκε μέσα στο κόμμα, κερδίζοντας μάλιστα αποφάσεις κομματικών οργάνων. Μέσα στο κόμμα όμως η γραφειοκρατία είχε ήδη τη δυνατότητα (και την άσκησε) να φαλκιδεύει ψηφοφορίες ή να καθιστά κενό γράμμα, όποιες αποφάσεις δεν την ευνοούσαν.

Ο αγώνας της Αριστερής Αντιπολίτευσης, η ιστορική εμπειρία της ανόδου του φασισμού θα φωτίσουν από διαφορετικές γωνίες το διαλεκτικό δίπολο αυτοοργάνωση της τάξης – ταξική πρωτοπορία και θα αποδώσουν, μέχρι τις παραμονές του δεύτερου πολέμου, μια νέα θεωρητική κεφαλαιοποίηση:

Η κοινωνικά ανομοιογενής εργατική τάξη έχει, γενικά, μια αντίστοιχα ανομοιογενή συνείδηση, η οποία βρίσκει την πολιτική της έκφραση σε διάφορα κόμματα. Από την άλλη, όμως η όλη ταξική αντιπαλότητα απαιτεί από την εργατική τάξη υψηλό βαθμό ενότητας. Αυτή την αντίφαση διαμεσολαβούν οι μαζικές ενιαιομετωπικές οργανώσεις, συνδικάτα εργατικές επιτροπές, εργατικά συμβούλια κλπ. Ως τέτοιες, οι οργανώσεις αυτές, ακόμα κι αν διοικούνται από μηχανισμούς ενσωμάτωσης και υποταγής στο αστικό κράτος, διατηρούν, τουλάχιστον εν δυνάμει, το χαρακτήρα της ταξικής χειραφέτησης και αυτενέργειας˙ παραμένουν σπέρματα προλεταριακής δημοκρατίας.

Όπως μας έμαθε το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, το επαναστατικό κόμμα πρωτοπορίας διακρίνεται από τα άλλα εργατικά κόμματα «κατά τούτο: ότι από τη μια μεριά, στους διάφορους εθνικούς αγώνες των προλετάριων τονίζ[ει] και προβάλλ[ει] τα συμφέροντα που είναι κοινά σ’ όλο το προλεταριάτο κι ανεξάρτητα από την εθνότητα. Και από την άλλη, ότι στις διάφορες βαθμίδες ανάπτυξης του αγώνα ανάμεσα στο προλεταριάτο και την αστική τάξη, εκπροσωπ[εί] πάντα τα συμφέροντα του κινήματος στο σύνολο του», και προσπαθείνα πείσει τις μάζες για την ορθότητα του προγράμματος, της στρατηγικής, της τακτικής και της πρακτικής πολιτικής του, εφαρμόζοντας σωστά την τακτική του προλεταριακού ενιαίου μετώπου και σεβόμενο την αυτονομία όλων των εργατικών οργανώσεων.

Οι ίδιες αρχές ισχύουν και για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Η προλεταριακή δημοκρατία στα σοβιέτ, στα συνδικάτα στο κόμμα (δικαίωμα τάσεων και φραξιών) είναι απαραίτητες προϋποθέσεις τόσο για την επιτυχία του επαναστατικού αγώνα, όσο και για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Ο ηγετικός ρόλος του κόμματος κατακτάται με την ορθότητα της πολιτικής του και με δημοκρατική πειθώ χωρίς διοικητικά μέτρα και με αυστηρό διαχωρισμό του από το εργατικό κράτος.

Μετά τον Πόλεμο

Η επικράτηση της σταλινικής γραφειοκρατίας, ο περαιτέρω εκφυλισμός του πρώτου εργατικού κράτους, και η επακόλουθη κυριαρχία των σταλινικών κομμάτων στο εργατικό κίνημα των καπιταλιστικών χωρών, εγκαινίασαν μια ολόκληρη εποχή, όπου η εργατική αυτενέργεια αναδύεται ξανά και ξανά, χωρίς κάποιο κόμμα πρωτοπορίας για να την υποδεχθεί, συνήθως μάλιστα σε συνθήκες πολιτικής κυριαρχίας του σταλινικού ρεφορμισμού. Οι ήττες τέτοιου είδους επαναστατικών κρίσεων επιβεβαιώνουν τη θεωρητικοποίηση του 1940. Η ποικιλία ωστόσο των πολιτικών τους αποτελεσμάτων προσθέτει επίσης, έστω και με αρνητικό τρόπο, νέες προοπτικές στο διαλεκτικό δίπολο αυτοοργάνωση-κόμμα πρωτοπορίας.

Η περίπτωση του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ υπήρξε ένα εξέχον όσο και πρώιμο παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο τόσο τα σταλινισμένα ΚΚ, από τα μέσα, όσο και η ίδια η σταλινική γραφειοκρατία, από τα έξω, θα στόμωναν την εργατική αυτενέργεια που εκδηλώθηκε την επαύριο του πολέμου με καθαρή μορφή στην Ευρώπη αλλά και με το κύμα των αντιαποικιακών επαναστάσεων, υποτάσσοντάς την στα γεωπολιτικά συμφέροντα της Σοβιετικής Γραφειοκρατίας.

Η Κίνα, η Αλγερία, το Βιετνάμ και τελευταία η Κούβα είναι τα πιο γνωστά παραδείγματα αντιαποικιακών επαναστάσεων που έμειναν μεσοδρομίς και εκφυλίστηκαν. Την ίδια τύχη θα έχουν τα Ουγγρικά σοβιέτ το 1956 και τα Τσεχοσλοβάκικα το 1968. Στο δυτικό κόσμο το επαναστατικό κύμα του 1968 θα γνωρίσει, ελλείψει ικανής επαναστατικής πρωτοπορίας, συντριπτικές ήττες στην Αμερική, στη Γαλλία στην Ιταλία και λίγο αργότερα στη Χιλή του Αλιέντε και στην Ελλάδα της «Μεταπολίτευσης».

Το 1979 πια, η Ιρανική επανάσταση αποτέλεσε ένα σημείο καμπής. Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία, που το μοτίβο της προδοσίας των εργατικών μαζών από το σταλινικό Τουντέχ, που συμμάχησε με το αντιδραστικό ιερατείο κατέληξε στην ποδηγέτηση της αυτοοργάνωσης των μαζών (εργοστασιακές επιτροπές) από ένα αντιδραστικό, θεοκρατικό πολιτικό ρεύμα. Δεν είναι φυσικά τυχαίο, ότι βρισκόμαστε πλέον δέκα χρόνια πριν από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.

Το γεγονός αυτής της κατάρρευσης και η νεοφιλελεύθερη επέλαση που ακολούθησε το τέλος του μεγάλου μεταπολεμικού ανοδικού κύματος του καπιταλισμού, έχουν επιτείνει το φαινόμενο: Βλέπουμε αντιδραστικές δυνάμεις να διεκδικούν και συχνά να κερδίζουν, την ηγεμονία της εργατικής αυτενέργειας: Αραβική Άνοιξη με ακραίο παράδειγμα τη Συρία, Κίνημα των αγανακτισμένων στις Πλατείες της Ισπανίας της Ελλάδας και της Γαλλίας.

Αυτοοργάνωση και Σύγχρονη Πολιτική Πρακτική

Ο παροξυσμός της δομικής κρίσης του καπιταλισμού των δύο τελευταίων δεκαετιών συμβαίνει πάνω στο έδαφος της περιβαλλοντικής κρίσης που ο ίδιος ο καπιταλισμός έχει δημιουργήσει, την καθορίζει και επικαθορίζεται από αυτήν. Στην πολιτική εξίσωση της εργατικής υπόθεσης ξαναμπαίνει πλέον πλησίστια η φασιστική απειλή, με ανανεωμένες ιδεολογική σκευή και πολιτική πρακτική και υπό δυσμενέστερους για το προλεταριάτο πολιτικούς όρους, από εκείνους του εικοστού αιώνα.

Η τροπή αυτή της ταξικής πάλης, απαιτεί από τις ισχνές εργατικές πρωτοπορίες να αναπροσανατολίσουν την προοπτική τους, ως προς το είδος, το χαρακτήρα και τα αιτήματα των αναγκαίων ενιαιομετωπικών οργανώσεων που προσπαθούν να στήσουν, ενώ ταυτόχρονα κάνει περισσότερο φανερό το υψηλό επίπεδο της εργατικής αυτενέργειας που απαιτείται προκειμένου πράγματι να στηθούν ενιαιομετωπικές οργανώσεις.

Ωστόσο, η αυτενέργεια των μαζών δεν είναι κάτι που μπορεί να προκηρυχθεί από τα πάνω ή από τα έξω˙ εμφανίζεται μόνο όταν τουλάχιστον ένα μέρος της τάξης βάζει μπροστά του κάποιο συγκεκριμένο συλλογικό καθήκον, μόνο όταν έχει να διαχειριστεί μια συγκεκριμένη κατάσταση.

Ο ρόλος των επαναστατών δεν είναι φυσικά να περιμένουν υπομονετικά, με κάποιο κατάλογο ετοιματζίδικων αιτημάτων ανά χείρας, τη στιγμή που η κρίση του καπιταλισμού θα εξωθήσει τις μάζες να αυτενεργήσουν˙ τότε, πιθανότατα θα είναι πολύ αργά.

Αν συμφωνήσουμε ότι στις μητροπόλεις του καπιταλισμού η εξεγερτική γενική πολιτική απεργία είναι το μακράν πιθανότερο σενάριο ανατροπής του καπιταλισμού, τότε ο βαθμός πολιτικής εκπαίδευσης της εργατικής τάξης και τα αυτοοργανωτικά της ανακλαστικά, θα κρίνουν εν πολλοίς την έκβαση της μάχης. Απέναντι στο γενικό σταμάτημα της παραγωγής η αστική τάξη δεν διαθέτει παρά το επιχείρημα της πείνας. Κανένα κατασταλτικό μέτρο, κανένα προπαγανδιστικό πυροτέχνημα και κανένα ΜΜΕ δεν σώνει για να ανακόψει την επαναστατική ορμή των μαζών, αν δεν υποστηρίζεται από το επιχείρημα της πείνας, από την ανάγκη της πιο στοιχειώδους επιβίωσης.

Η τροφοδοσία που θα εξασφαλίσει την επιβίωση των εξεγερμένων μαζών κατά τη διάρκεια του σταματήματος της παραγωγής, απαιτεί τον εργατικό έλεγχο της διανομής των αγαθών και την συνέχιση, επίσης υπό εργατικό έλεγχο, της παραγωγής των πιο αναγκαίων αξιών χρήσης για την εργατική τάξη³¹. Και αυτό δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς ένα ισχυρό, αποτελεσματικό και προγραμματικά-στρατηγικά προσανατολισμένο δίκτυο αυτοοργάνωσης.

Ο ρόλος των επαναστατών επομένως είναι, σε κάθε μικρό ή μεγάλο αγώνα, να προωθούν την ιδέα της αυτοοργάνωσης ως μεθόδου πάλης και, κυρίως, να αναγνωρίζουν και να ενισχύουν τις αυθόρμητες εκφράσεις της, όχι μόνο σε προπαγανδιστικό επίπεδο αλλά και σε πρακτικό επίπεδο, υπό συγκεκριμένες μορφές, σύστοιχες προς τα πρακτικά καθήκοντα του κάθε κινήματος.

Για να μπορέσει όμως η όποια πρωτοπορία να δείξει προς τα πρακτικά καθήκοντα που βάζει σε ένα κίνημα η ίδια του η λογική, προκειμένου αυτά να κατανοηθούν από τις μάζες μέσα από την ίδια τους την εμπειρία, πρέπει να έχει τεθεί και να τίθεται συνεχώς στις μάζες το ερώτημα, όχι του επόμενου, αλλά του μεθεπόμενου βήματος του αγώνα που έχει αναληφθεί. Για να αντιληφθούν οι μάζες το τι πρέπει να γίνει, χρειάζεται να σηκώσουν το βλέμμα ώστε να δουν τα πράγματα στην κίνησή τους.

Το ίδιο, κατά μείζονα λόγο, ισχύει και για την ίδια την πρωτοπορία, πράγμα που αφενός την τοποθετεί μέσα στο διαλεκτικό κουβάρι της επανάστασης, όπως το ονοματίσαμε πρωτύτερα και, αφετέρου, μας φέρνει μπροστά στην αδήριτη αναγκαιότητα του πολιτικού (επαναστατικού) προγράμματος με το οποίο η πρωτοπορία έχει εξοπλίσει τον εαυτό της και μέσω του οποίου και η ίδια σηκώνει, πρώτα εκείνη, το βλέμμα προς το καπιταλιστικό σύστημα συνολικά. Αλλά ο προγραμματικός προσανατολισμός δεν θα ήταν τίποτε άλλο από τη διαρκή ανανέωση της χαρτογράφησης των ιστορικών μονοπατιών που συνέχουν αυτό το διαλεκτικό κουβάρι της επανάστασης περί του οποίου, σε τελευταία ανάλυση, πάντοτε ο λόγος.

Βιβλιογραφία

1. Λένιν Βλάντιμιρ Ίλιτς, Ο Αριστερισμός Παιδική Αρρώστια του Κομμουνισμού, Αθήνα 1976, Θεμέλιο.
2. Λούξεμπουργκ Ρόζα, Οργανωτικά Ζητήματα της Ρωσικής Σοσιαλδημοκρατίας, 1904, Διαδικτυακό Αρχείο των Μαρξιστών: https://www.marxists.org/ellinika/archive/luxembourg/1904/marxlen.htm .
3. Τρότσκι Λέον, Η Προδομένη Επανάσταση, Αθήνα 2013, Εργατική Πάλη.
4. ——–»——-, Our Political Tasks, 1904, Διαδικτυακό Αρχείο των Μαρξιστών: https://www.marxists.org/archive/trotsky/1904/tasks/ch03.htm .
5. Day Richard B. και Gaido Daniel (επιμ.), Witnesses to Permanent Revolution: The Documentary Record, Historical materialism Vol.21 Brill 2009.
6. Leblanc Paul, Ο Λένιν και το Επαναστατικό Κόμμα, Αθήνα 2018, Πρωτοποριακή Βιβλιοθήκη.
7. Zeman Z. A. B. και Scharlau W. B., The Merchant of Revolution, Λονδίνο, 1965, Oxford University Press.

Σημειώσεις