Πέρα από την αυθόρμητη εξέγερση

Η εξέγερση του Σεπτεμβρίου του 2025 στο Νεπάλ ανάγκασε τον πρωθυπουργό K.P. Sharma Oli να παραιτηθεί και άφησε δεκαεννέα νεαρούς νεκρούς στους δρόμους του Κατμαντού. Αυτό το γεγονός απαιτεί σοβαρή ανάλυση από όσους είναι αφοσιωμένοι στην πραγματική κοινωνική αλλαγή. Ενώ στεκόμαστε στο πλευρό της νεολαίας που ρίσκαρε τη ζωή της ενάντια σε ένα διεφθαρμένο και βίαιο κράτος, πρέπει επίσης να αξιολογήσουμε ειλικρινά τι πέτυχε αυτό το κίνημα, τι απέτυχε να κερδίσει και τι αποκαλύπτει για τις δυνατότητες και τα όρια της αυθόρμητης εξέγερσης σήμερα.

Τι Αποκάλυψε η Εξέγερση

Η άμεση αφορμή, η απαγόρευση των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης, φαίνεται ασήμαντη μέχρι να κατανοήσουμε τη σημασία της. Η προσπάθεια της κυβέρνησης Oli να φιμώσει την κριτική στο διαδίκτυο αποκάλυψε ένα θεμελιώδες ζήτημα: η άρχουσα τάξη του Νεπάλ, παρά το τυπικά δημοκρατικό πολίτευμα, κυβερνά με τις ίδιες αυταρχικές τάσεις με την μέχρι πρότινος εγκαθιδρυμένη μοναρχία. Πολιτικοί που κάποτε κινητοποιούσαν τον λαό ενάντια στη βασιλική αυτοκρατορία, έκτοτε έχουν γίνει μια κλειστή ομάδα, μοιράζοντας την εξουσία μεταξύ τους, ενώ συσσωρεύουν αποκομμένο από την παραγωγική δραστηριότητα πλούτο.

Καθώς οι νεαροί Νεπαλέζοι έβλεπαν στο Instagram και στο TikTok, πλατφόρμες που στη συνέχεια απαγόρευσε η κυβέρνηση, τα παιδιά των πολιτικών ηγετών να επιδεικνύουν πολυτελή προϊόντα και να κάνουν διακοπές στο εξωτερικό, ήρθαν αντιμέτωποι με μια σαφή αντίφαση. Η πολιτική τάξη που διεκδικεί δημοκρατική νομιμοποίηση πλουτίζει σε κοινή θέα, ενώ η πλειοψηφία παλεύει με την ανεργία, τη φτώχεια και την ανάγκη να μεταναστεύσει για να επιβιώσει. Τα εμβάσματα από εργαζόμενους στο εξωτερικό αντιπροσωπεύουν πλέον το ένα τρίτο του ΑΕΠ του Νεπάλ, υπογραμμίζοντας την αποτυχία της εγχώριας οικονομίας να στηρίξει τον λαό της.

Αυτό το μοτίβο παρατηρείται σε όλη τη Νότια Ασία. Στη Σρι Λάνκα, η διαφθορά και η κακοδιαχείριση της οικονομίας από την οικογένεια Rajapaksa πυροδότησαν μαζικές διαδηλώσεις το 2022. Στο Μπαγκλαντές, η αυταρχική διακυβέρνηση της Sheikh Hasina έληξε τον Αύγουστο του 2024 μετά από βίαιες διαδηλώσεις στους δρόμους. Τώρα το Νεπάλ αντιμετωπίζει μια παρόμοια κατάσταση. Το κοινό στοιχείο δεν είναι απλώς η ασφαλώς υπαρκτή διαφθορά, αλλά κάτι βαθύτερο: η αποτυχία της μετααποικιακής καπιταλιστικής ανάπτυξης να φέρει πραγματική βελτίωση στις συνθήκες διαβίωσης για τους περισσότερους ανθρώπους, ακόμη και μετά από δεκαετίες επίσημης δημοκρατίας.

Η πολιτική ελίτ του Νεπάλ προέκυψε μετά από μαζικούς λαϊκούς αγώνες. Η μαοϊκή εξέγερση, το Κομμουνιστικό Κόμμα του Νεπάλ και το Κογκρέσο του Νεπάλ έπαιξαν ρόλο στον τερματισμό της μοναρχίας το 2008. Πολλοί έκαναν σημαντικές θυσίες σε αυτόν τον αγώνα. Ωστόσο, η πολιτική εξουσία που αποκόπτεται από ένα σχέδιο αλλαγής των σχέσεων ιδιοκτησίας και των παραγωγικών δυνατοτήτων είναι αναπόφευκτο να καταρρεύσει. Χωρίς αναδιάρθρωση της οικονομίας που να αποβλέπει στην κάλυψη των αναγκών του λαού αντί για τη διασφάλιση του κέρδους της ελίτ, η δημοκρατία γίνεται κούφια: γίνεται ένας τρόπος διαχείρισης του ανταγωνισμού μεταξύ των ομάδων της ελίτ, αφήνοντας άλυτα τα διαρθρωτικά ζητήματα που δημιουργούν φτώχεια, μετανάστευση και εξάρτηση.

Τα Όρια του αυθόρμητου

Οι διαδηλώσεις του Σεπτεμβρίου του 2025 έδειξαν αξιοσημείωτο θάρρος. Οι νέοι αντιμετώπισαν κανόνια νερού, δακρυγόνα και πραγματικά πυρά. Ανάγκασαν έναν πρωθυπουργό να παραιτηθεί. Έκαψαν σύμβολα κρατικής εξουσίας, συμπεριλαμβανομένων κυβερνητικών κτιρίων, γραφείων κομμάτων, του Ανώτατου Δικαστηρίου και του Προεδρικού Μεγάρου. Για μια στιγμή, φάνηκε σαν να είχε καταρρεύσει η κρατική εξουσία.

Αλλά τι συμβαίνει όταν σβήσουν οι φωτιές; Εδώ γίνονται σαφή τα όρια της εξέγερσης. Η αυθόρμητη εξέγερση μπορεί να προκαλέσει καταστροφή, μπορεί να οδηγήσει σε παραιτήσεις, να προκαλέσει ζημιές σε περιουσίες και να δημιουργήσει στιγμιαίες κρίσεις για όσους βρίσκονται στην εξουσία. Ωστόσο, δεν μπορεί να οικοδομήσει εναλλακτικές δομές εξουσίας ή να εφαρμόσει ένα σχέδιο κοινωνικής αλλαγής από μόνη της.

Οι διαδηλώσεις αντιμετώπισαν δυσκολίες στην οργάνωση. Ενώ ακτιβιστές, όπως ο Sudan Gurung της οργάνωσης Hami Nepal, ανέλαβαν συντονιστικό ρόλο, το κίνημα ήταν σκόπιμα άναρχο και αποκεντρωμένο. Αυτό αντικατοπτρίζει μια ευρύτερη τάση στα σύγχρονα ακτιβίστικα κινήματα διαμαρτυρίας παγκοσμίως, όπως το Occupy και η Αραβική Άνοιξη. Η οριζόντια οργάνωση και ο σκεπτικισμός απέναντι στην ηγεσία προκύπτουν, τόσο από σοβαρές κριτικές στις ιεραρχικές κομματικές δομές, όσο και από σύγχυση σχετικά με το πώς λειτουργεί η εξουσία και πώς θα μπορούσε να καταληφθεί και να χρησιμοποιηθεί για ουσιαστική αλλαγή.

Χωρίς οργάνωση ικανή να δίνει συνέχεια τον αγώνα, πέρα από σύντομες εκρήξεις οργής, χωρίς σαφή αιτήματα που να υπερβαίνουν την απλή απομάκρυνση μεμονωμένων πολιτικών και χωρίς σύνδεση με τους αγώνες στους χώρους εργασίας, όπου οι εργαζόμενοι μπορούν να σταματήσουν αποτελεσματικά την παραγωγή και τις υπηρεσίες, τέτοια κινήματα θα εξασθενίσουν. Η οργή είναι πραγματική και τα παράπονα είναι βάσιμα, αλλά η οργή από μόνη της δεν μπορεί να αναδιαρθρώσει την κοινωνία.

Η βία εναντίον μεμονωμένων πολιτικών και των οικογενειών τους αναδεικνύει αυτό το ζήτημα. Η επίθεση στον Sher Bahadur Deuba μέσα στο σπίτι του ή η επίθεση στη Ravi Laxmi Chitrakar μπορεί να φαίνονται ως δικαιοσύνη, σε όσους έχουν υποφέρει από διεφθαρμένη διακυβέρνηση, ωστόσο, οι μεμονωμένοι πολιτικοί μπορούν εύκολα να αντικατασταθούν. Το σύστημα που τους παράγει, η ένταξη του Νεπάλ στον παγκόσμιο καπιταλισμό ως εξαρτημένη οικονομία, η δύσκολη γεωγραφία που το καθιστά ευάλωτο στην πίεση από την Ινδία και την Κίνα, η έλλειψη βιομηχανικής ανάπτυξης που αναγκάζει τους εργαζόμενους να μεταναστεύσουν στο εξωτερικό και η συγκέντρωση γης και πλούτου, παραμένει ανεπηρέαστο όταν ο ένας διεφθαρμένος αξιωματούχος εναλλάσσεται με τον άλλο.

Το Ταξικό Ζήτημα

Μια μαρξιστική οπτική μάς καλεί να εξετάσουμε ποιες τάξεις συμμετείχαν στην εξέγερση και ποια ήταν τα συμφέροντά τους. Οι διαδηλώσεις καθοδηγούνταν κυρίως από τη νεολαία και ξεπερνούσαν ορισμένα ταξικά όρια. Φοιτητές, άνεργοι νέοι, ιδιοκτήτες μικρών επιχειρήσεων που ζημιώθηκαν από την απαγόρευση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και εργαζόμενοι, είχαν κάθε λόγο να είναι εξοργισμένοι. Ωστόσο, το κίνημα δεν προώθησε συγκεκριμένα αιτήματα ούτε ενίσχυσε την οργάνωση της εργατικής τάξης.

Η εργατική τάξη του Νεπάλ παραμένει μικρή και διαιρεμένη λόγω της περιορισμένης εκβιομηχάνισης. Ο μεγαλύτερος αριθμός Νεπαλέζων εργαζομένων δεν βρίσκεται στο Νεπάλ, αλλά έχει μεταναστεύσει στην Ινδία, στις χώρες του Κόλπου, στη Μαλαισία και αλλού. Αυτή η μετανάστευση αναδεικνύει τον περιθωριακό ρόλο του Νεπάλ στην παγκόσμια οικονομία που, όντας ανίκανο να δημιουργήσει αρκετές θέσεις εργασίας ή παραγωγική εργασία εσωτερικά, εξάγει εργατικό δυναμικό.

Οι διαδηλώσεις αντικατόπτριζαν κυρίως την απογοήτευση της μορφωμένης νεολαίας των αστικών κέντρων που αντιμετωπίζει την ανεργία και τη διαφθορά, παρά την οργάνωση αγώνων στους χώρους εργασίας ενάντια στην εκμετάλλευση. Αυτή η παρατήρηση δεν είναι ψέγει τους διαδηλωτές, αλλά επισημαίνει την ταξική βάση του κινήματος και τις πιθανές του κατευθύνσεις.

Τα ακτιβίστικα κινήματα διαμαρτυρίας, αν δεν συνδεθούν με την ειδική ισχύ που διαθέτουν οι εργάτες, τη δυνατότητα να απεργήσουν και να σταματήσουν την παραγωγή, παραμένουν εξαρτημένα από την κινητοποίηση στους δρόμους, η οποία συχνά είναι προσωρινή και εξαντλητική. Τα κινήματα με τη μεγαλύτερη, ιστορικά, διάρκεια και αποτελεσματικότητα συνδύαζαν μεγάλες διαδηλώσεις στους δρόμους με οργανωμένες δράσεις στους χώρους εργασίας, όπου οι εργαζόμενοι όχι μόνο διαμαρτύρονταν, αλλά αποδείκνυαν και την ικανότητα να διαχειριστούν την παραγωγή οι ίδιοι.

Γεωπολιτικοί Περιορισμοί και Δυνατότητες

Η θέση του Νεπάλ ανάμεσα στην Ινδία και την Κίνα επηρεάζει σημαντικά τις πολιτικές του επιλογές. Η Ινδία παραδοσιακά θεωρεί το Νεπάλ μέρος της ζώνης ασφαλείας της, με τις υπηρεσίες πληροφοριών να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην πολιτική του Νεπάλ. Η Κίνα έχει αυξήσει την επιρροή της μέσω επενδύσεων σε υποδομές και διπλωματικές διασυνδέσεις. Οι Ηνωμένες Πολιτείες προωθούν τα συμφέροντά τους μέσω προγραμμάτων ανάπτυξης, όπως οι επιχορηγήσεις της Millennium Challenge Corporation.

Οποιοδήποτε κίνημα με κατεύθυνση τον πραγματικό μετασχηματισμό στο Νεπάλ πρέπει να αντιμετωπίσει αυτές τις εξωτερικές πιέσεις. Αυτό δεν σημαίνει αποδοχή ελέγχου από ξένες δυνάμεις, αλλά σημαίνει αναγνώριση ότι οι μικρές χώρες που βρίσκονται ανάμεσα σε μεγάλες δυνάμεις αντιμετωπίζουν προκλήσεις που μόνη της η αποφασιστικότητα δεν μπορεί να υπερκεράσει. Η περιφερειακή συνεργασία μεταξύ προοδευτικών κινημάτων, που θα συνδέσει τους αγώνες στο Νεπάλ με εκείνους στην Ινδία, το Μπαγκλαντές και άλλες χώρες, καθίσταται ουσιαστική προϋπόθεση και όχι, απλώς, φιλοδοξία.

Τα σχέδια του Αστυνομικού Επιτρόπου του Ν. Δελχί, που βγήκαν στην επιφάνεια, να απαντήσει στις διαδηλώσεις στο Νεπάλ, αναγνωρίζουν κάτι σημαντικό: οι άρχουσες τάξεις σε όλη τη Νότια Ασία κατανοούν, ότι οι συνθήκες που οδήγησαν στην εξέγερση στο Νεπάλ υπάρχουν σε ολόκληρη την περιοχή. Η ανεργία των νέων, η διαφθορά, η ανισότητα και η αυταρχική διακυβέρνηση δεν αποτελούν αποκλειστικότητα του Νεπάλ, αλλά είναι διαδεδομένα σε όλη τη Νότια Ασία. Το ερώτημα είναι, αν τα κινήματα μπορούν να καθιερώσουν διακρατική συνεργασία και κοινούς στόχους.

Τι να Κάνουμε;

Η τυπική απόκριση των ακτιβιστών σε αυθόρμητες εξεγέρσεις είναι να ζητούν την οικοδόμηση του «κόμματος» ή του «κινήματος» με αόριστους όρους. Ωστόσο, η αποτελεσματική οργάνωση απαιτεί σαφήνεια σχετικά με τις κοινωνικές δυνάμεις, τα άμεσα αιτήματα και το στρατηγικό όραμα.

Φαίνεται ότι υπάρχουν αρκετά κρίσιμα καθήκοντα για το Νεπάλ:

Πρώτον, σύνδεση των κινηματικών μορφών διαμαρτυρίας στα αστικά κέντρα με τους αγώνες των αγροτών που αφορούν τη γη, το νερό και την αγροτική πολιτική. Οι περισσότεροι Νεπαλέζοι εξακολουθούν να κατοικούν σε αγροτικές περιοχές και βασίζονται στη γεωργία. Οποιοδήποτε σχέδιο μετασχηματισμού πρέπει να επικεντρώνεται και στις συνθήκες ζωής τους, όχι μόνο σε αυτές της νεολαίας στα αστικά κέντρα.

Δεύτερον, οργάνωση των μεταναστών εργαζομένων στο εξωτερικό. Δεδομένου ότι τα εμβάσματα αποτελούν το ένα τρίτο του ΑΕΠ, οι Νεπαλέζοι εργαζόμενοι στο εξωτερικό αντιπροσωπεύουν, δυνητικά, σημαντική ισχύ, αλλά μόνο αν είναι οργανωμένοι. Η δημιουργία διακρατικών εργατικών οργανώσεων για τον συντονισμό δράσεων πέρα από τα σύνορα χρειάζεται να αναφέρεται τόσο στα συγκεκριμένα ζητήματα του Νεπάλ όσο και στην ευρύτερη πραγματικότητα της μετανάστευσης της εργασίας παγκοσμίως.

Τρίτον, αποσαφήνιση των αιτημάτων που εκτείνονται πέρα από την απομάκρυνση μεμονωμένων πολιτικών για την αντιμετώπιση διαρθρωτικών προβλημάτων: αγροτική μεταρρύθμιση, δημόσια ιδιοκτησία βασικών βιομηχανιών, δημοκρατικός οικονομικός σχεδιασμός με στόχο την κάλυψη αναγκών αντί του κέρδους, και πραγματική κυριαρχία που απορρίπτει την υποταγή στα ινδικά ή κινεζικά συμφέροντα.

Τέταρτον, υπομονετική ενασχόληση με την πολιτική παιδεία για να βοηθηθεί ο λαός να κατανοήσει όχι μόνο ότι το σύστημα είναι διεφθαρμένο, αλλά και γιατί δημιουργεί διαφθορά -πώς ο καπιταλισμός στις περιφερειακές οικονομίες αναπόφευκτα παράγει τις συνθήκες ενάντια στις οποίες εξεγείρονται οι άνθρωποι. Αυτό απαιτεί κύκλους μελέτης, εκπαίδευση εργαζομένων και ανάπτυξη τοπικών διανοουμένων που μπορούν να συνδέουν τους άμεσους αγώνες με ένα μακροπρόθεσμο όραμα.

Πέμπτον, αξιοποίηση της εμπειρίας τόσο από τις επιτυχίες όσο και από τις αποτυχίες προηγούμενων κινημάτων. Η μαοϊκή εξέγερση στο Νεπάλ κινητοποίησε χιλιάδες και αμφισβήτησε την κρατική εξουσία για χρόνια, αλλά τελικά κατέληξε σε μια πολιτική συμφωνία που άφησε τις υφιστάμενες δομές αμετάβλητες. Η κατανόηση αυτού απαιτεί μια ειλικρινή αξιολόγηση˙ ούτε αποθέωση ούτε καταδίκη.

Η εξέγερση δεν είναι επανάσταση

Η εξέγερση του Σεπτεμβρίου του 2025 στο Νεπάλ είναι σημαντική. Δείχνει, ότι ακόμη και σε μικρές χώρες που αντιμετωπίζουν διάφορες εξωτερικές πιέσεις, η δημόσια οργή κατά της διεφθαρμένης διακυβέρνησης μπορεί να ξεσπάσει με δραματικό τρόπο. Δείχνει, ότι η νεολαία της Νότιας Ασίας αρνείται να αποδεχτεί παθητικά, συστήματα που δεν προσφέρουν ούτε αξιοπρέπεια ούτε αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης. Αποκαλύπτει ρωγμές στη νομιμοποίηση των πολιτικών ρυθμίσεων σε ολόκληρη την περιοχή.

Ωστόσο, η εξέγερση δεν είναι το ίδιο πράγμα με την επανάσταση. Το να αναγκάσεις έναν πρωθυπουργό να παραιτηθεί, αφήνοντας το ίδιο το σύστημα άθικτο, δεν συνιστά πραγματική αλλαγή. Το να καίμε κτίρια δεν δημιουργεί εναλλακτικούς θεσμούς. Αυθόρμητες εξεγέρσεις χωρίς οργάνωση, χωρίς σαφή αιτήματα και χωρίς ρίζες στην ισχύ της εργατικής τάξης, είτε θα σβήσουν είτε θα ανακατευθυνθούν στην αντικατάσταση μιας ομάδας ελίτ διαχειριστών από μια άλλη.

Η δουλειά των σοσιαλιστών δεν είναι να αποχωρήσουν από αυτά τα κινήματα ή να κάνουν κήρυγμα στους συμμετέχοντες για τις αδυναμίες τους. Πρέπει να συμμετέχουν ενεργά, αντιμετωπίζοντας τους περιορισμούς, να βοηθούν στην οικοδόμηση των απαραίτητων οργανωτικών δομών, να αναπτύξουν σαφή προγράμματα και να ωθούν στη σύνδεση με την ισχύ της εργατικής τάξης, που μπορεί να μετατρέψει την αυθόρμητη εξέγερση σε μια διαρκή προσπάθεια για θεμελιώδη αλλαγή.

Η εξέγερση του Νεπάλ δεν θα είναι η τελευταία στη Νότια Ασία. Οι συνθήκες που οδηγούν σε αυτές τις εκρηκτικές στιγμές, η ανεργία, η διαφθορά, η ανισότητα, η αυταρχική διακυβέρνηση και η κρίση του καπιταλισμού, αυξάνονται, δεν μειώνονται. Το ερώτημα είναι αν η επόμενη εξέγερση, όπου κι αν συμβεί, μπορεί να εξελιχθεί από αυθόρμητη εξέγερση σε οργανωμένο αγώνα που θα μεταμορφώσει πραγματικά την κοινωνία, αντί απλώς να αντικαταστήσει άτομα σε θέσεις εξουσίας εντός ενός αμετάβλητου συστήματος.

Αυτός ο μετασχηματισμός απαιτεί σαφή κατανόηση του πώς λειτουργεί ο καπιταλισμός, τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε τοπικό επίπεδο, πώς λειτουργεί η κρατική εξουσία και πώς μπορεί να αμφισβητηθεί και πώς τα κινήματα μπορούν να οικοδομήσουν την ικανότητα όχι μόνο να αντιστέκονται αλλά και να κυβερνούν, να αναδιοργανώσουν πραγματικά την παραγωγή και τη διανομή με βάση τις ανθρώπινες ανάγκες και όχι το κέρδος. Αυτό είναι το έργο που μας περιμένει. Η εξέγερση του Νεπάλ προσφέρει πολύτιμα μαθήματα για αυτή την προσπάθεια, τόσο με ό,τι πέτυχε όσο και με ό,τι δεν μπόρεσε να πετύχει.

8 Οκτώβρη 2025