Συμβολή στην προσυνεδριακή συζήτηση (3ο μέρος)

Κώστας Δικαίος

Η ταξική πάλη στον κόσμο: διεθνείς πολιτικές εξελίξεις

1. Η προλεταριοποίηση εκατομμυρίων ανθρώπων συνεχίζεται κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες. Αρκεί να θυμηθούμε ότι το 2020 η Ινδία έγινε μάρτυρας της μεγαλύτερης οργανωμένης απεργίας στην ανθρώπινη ιστορία. Πάνω από 250 εκατομμύρια εργάτες και αγρότες, μαζί με τους συμμάχους τους στο φοιτητικό και φεμινιστικό κίνημα συμμετείχαν στην πανεθνική απεργία. Η απεργία ήρθε σαν αντίδραση σε μία άνευ προηγουμένου επίθεση στα εργατικά δικαιώματα και το δίχτυ προστασίας στους αγρότες από τη δεξιά κυβέρνηση του πρωθυπουργού Ναρέντρα Μόντι. Η βιομηχανική ανάπτυξη της Ινδίας σημαίνει ότι όλο και περισσότεροι αγρότες μετακινούνται προς τα εργοστάσια των πόλεων την ίδια στιγμή που στις ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης οι νέοι εργάτες μετακινούνται από τα εργοστάσια στις υπηρεσίες (amazon, διανομείς, τουρισμός κλπ) τόσο λόγω της επένδυσης κεφαλαίων σε αυτό τον τομέα όσο και εξαιτίας της αυτοματοποίησης του κλάδου της μεταποίησης. Όλα δείχνουν όμως ότι η οργανική σύνθεση της εργατικής τάξης αυξάνει.

Όμως ταυτόχρονα αυξάνει και το ποσοστό εκμετάλλευσής της εξαιτίας της αδυναμίας του εργατικού κινήματος να επιβάλει νίκες -παρά τις μεγάλες εξάρσεις της ταξικής πάλης κατά καιρούς και κατά τόπους – τόσο λόγω της οργανωτικής του αδυναμίας ( εκφυλισμός της συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας στα συνδικάτα) όσο και λόγω της πολιτικής και ιδεολογικής του αδυναμίας ( έλλειψη επαναστατικών κομμάτων , κατάρρευση των χωρών του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού, δυσφήμιση του σοσιαλισμού από τον σταλινισμό, την σοσιαλδημοκρατία και την Κίνα). Αυτές οι αδυναμίες εντείνονται όπως θα δούμε παρακάτω από την νεοφιλελεύθερη επίθεση και της αλλαγές στην παραγωγική διαδικασία οι οποίες επηρεάζουν τόσο την συγκρότηση της συνείδησης όσο και τις δυνατότητες οργάνωσης αν και υπάρχουν και θετικές επιπτώσεις.

Μερικά παραδείγματα αρκούν για να δούμε την χειροτέρευση των συνθηκών της ύπαρξης και ζωής της εργατικής τάξης.

• Όπως σημειώνεται στη σχετική έρευνα των Ευρωπαϊκών Συνδικάτων, οι τιμές των πιο βασικών ειδών διατροφής συνεχίζουν να αυξάνονται έως και επτά φορές ταχύτερα από τους μισθούς, κάνοντας δύσκολη τη διαβίωση για εκατομμύρια πολίτες στην ΕΕ. Σύμφωνα με την έρευνα για τις αμοιβές των Ευρωπαίων εργαζομένων, αν ληφθεί υπόψη ο πληθωρισμός, η αξία των μισθών έχει μειωθεί φέτος κατά 0,7% σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ αντίθετα, έχουν αυξηθεί τα κέρδη των εταιρειών κατά 1,5% σε πραγματικούς όρους. Στην Ελλάδα οι μισθοί έπεσαν κατά 0,2% ενώ τα κέρδη αυξήθηκαν κατά 5,9%. Η κατάσταση αντιμετωπίζεται από τις κυβερνήσεις με επιδόματα (Youth Pass, Market Pass κλπ) και με υποκριτικές υποτιθέμενες παρεμβάσεις τύπου «Μόνιμη Μείωση Τιμής» την ίδια στιγμή που μεταξύ των εταιρειών που έβαλαν το ταμπελάκι του -5% σε δεκάδες προϊόντα τους είναι οι δύο πολυεθνικές που το υπουργείο Ανάπτυξης επέβαλε πρόστιμα ύψους ενός εκατομμυρίου σε κάθε μία.

• Η δυσπραγία στην γερμανική κοινωνία φαίνεται και από την αύξηση των πολιτών που τρέχουν στις περίφημες τράπεζες τροφίμων προκειμένου να εξασφαλίσουν τα προς το ζην. Ο οργανισμός-ομπρέλα για τις τράπεζες τροφίμων στη Γερμανία εκτιμά ότι 2 εκατ. άνθρωποι τις επισκέφτηκαν το 2022, μια απότομη αύξηση, περίπου 50%, σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος.

• Η ανεργία έχει πέσει σε ολόκληρη την Ευρώπη ωστόσο θέσεις εργασίας χαμηλών προσόντων και αντίστοιχων αμοιβών, δημιουργούνται – κυρίως – στην ελληνική αγορά εργασίας, σύμφωνα με τα στοιχεία που κατέγραψε η έκθεση του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ. Η Ελλάδα βρίσκεται σε σαφώς υποδεέστερη θέση ως προς τη δημιουργία θέσεων εργασίας με υψηλές δεξιότητες, με ποσοστό 29,8% έναντι 49,9% στην ΕΕ. Από τις μελλοντικές θέσεις εργασίας υψηλών δεξιοτήτων, μόλις το 4,2% συνιστά πραγματικές νέες θέσεις εργασίας καθώς οι υπόλοιπες αφορούν στην πράξη, θέσεις αντικατάστασης λόγω συνταξιοδότησης. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το ίδιο ποσοστό είναι 18%.

• Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το βάρος των μισθών μειώθηκε από 56,8% το 2020 σε 54,6% το 2023. Η αύξηση του βάρους των επιδομάτων στην κατανομή του εισοδήματος σε βάρος των μισθών σημαίνει σαφή αύξηση των ανισοτήτων.

• Όλες οι κοινωνικές παροχές έχουν μειωθεί και ένα μέρος τους έχει αντικατασταθεί από την ατομική εξασφάλιση των απαραίτητων αγαθών (υγεία, στέγαση, παιδεία, νερό, ρεύμα) μέσω ιδιωτικών εταιρειών δεδομένου ότι τα δημόσια συστήματα δεν μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες.

• Το ρεύμα της σιωπηρής Μεγάλης Παραίτησης που εμφανίστηκε κατά την διάρκεια της πανδημίας φαίνεται ότι δίνει τη θέση του σε τάσεις εμφάνισης ενός κύματος έκδηλης δυσφορίας στους εργασιακούς χώρους. Πιο συγκεκριμένα, ενώ το κύμα παραιτήσεων που εμφανίστηκε σε συνδυασμό με την πανδημία της Covid-19 φαίνεται να τελειώνει, πολλοί εργαζόμενοι εξακολουθούν εμμέσως να δηλώνουν πως δεν είναι «εκεί». Το αίσθημα του ανικανοποίητου που περιγράφουν οι περισσότεροι σχετίζεται, κατά τα λόγια των ιδίων, με το μεγάλο άγχος που βιώνουν εξαιτίας των χαμηλών μισθών, του υψηλού φόρτου και των πολλών ωρών εργασίας, καθώς και της έλλειψης προοπτικής μισθολογικής ανέλιξης. Το 62% των νέων εργαζομένων στις ΗΠΑ δηλώνουν ανικανοποίητοι από την εργασία τους. Τα ποσοστά είναι ίδια και μεγαλύτερα και στον υπόλοιπο κόσμο, ιδιαίτερα σε φτωχότερες χώρες όπου οι συνθήκες και οι απολαβές από την εργασία είναι χειρότερες. Δεν είναι επίσης τυχαίο, πως το γυναικείο εργατικό δυναμικό δηλώνει σε μεγαλύτερο ποσοστό ανικανοποίητο, κάτι που προφανώς σχετίζεται με τις διακρίσεις εναντίον των γυναικών στο εργασιακό περιβάλλον. Μάλιστα, σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες, η έλλειψη ικανοποίησης από την εργασία αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης ψυχικών νοσημάτων κατά μιάμιση με δύο φορές.

• Ταυτόχρονα οι νόμοι που περιορίζουν το δικαίωμα στην απεργία, την συγκρότηση και ελευθερία των συνδικάτων, την δυνατότητα συγκεντρώσεων και πορειών, και εντείνουν την παρακολούθηση των πολιτών (Predator Files) , την καταγραφή προσώπων στις διαδηλώσεις έχουν αυξηθεί σε όλη την Ευρώπη μαζί με την αύξηση της κρατικής καταστολής. Ο περιορισμός των ατομικών και πολιτικών ελευθεριών και δικαιωμάτων έχει ενταθεί μαζί με την επέμβαση ενάντια σε κάθε κινηματική διαδικασία (καταλήψεις, διαμαρτυρίες, συγκεντρώσεις) και την βιομηχανία συλλήψεων, δικών και κράτησης σε ομηρία εκατοντάδων αγωνιστών. Τα όργανα κρατικής καταστολής έχουν στρατιωτικοποιηθεί και δρουν ανεξέλεγκτα με αποτέλεσμα την αύξηση των δολοφονιών πολιτών για απλές τροχαίες παραβάσεις ή ακόμα και για την «ύποπτη» εξωτερική τους εμφάνιση.

• Η Βόρεια Αμερική και η Ευρώπη δεν είναι πια ήπειροι αλλά φρούρια. Οι δολοφονίες μεταναστών και η βίαιη απώθησή τους είναι πλέον το χαρακτηριστικό των λεγόμενων μεταναστευτικών πολιτικών. Τα εγκλήματα από την μεσόγειο (Πύλος) και τα σύνορα ΗΠΑ Μεξικού έχουν φτάσει πρόσφατα μέχρι τα ρωσοφινλανδικά σύνορα που έκλεισαν για να μην στέλνει η Ρωσία μετανάστες στην ΕΕ. Η ΕΕ κλείνει συμφωνία με την Τυνησία επιδοτώντας την με εκατομμύρια Ευρώ προκειμένου να ανακόπτει την πορεία των μεταναστών αφήνοντάς τους να πεθάνουν στην έρημο.

Την ίδια στιγμή όμως ΗΠΑ και ΕΕ θέλουν να καλύψουν τα χιλιάδες κενά στην αγορά εργασίας -λόγω της γήρανσης του πληθυσμού και του δημογραφικού προβλήματος- με την χρήση μεταναστών αλλά με όρους ακραίας εκμετάλλευσης και ελέγχου. Γιατί μπορεί ο Ορμπαν να πλασάρει εαυτόν ως το τελευταίο ευρωπαϊκό οχυρό κατά της μετανάστευσης, παρασκηνιακά ωστόσο έχει ανοίξει πλέον διάπλατα τις πόρτες της χώρας του για να καλύψει τις θέσεις εργασίας που δημιουργούν στην χώρα οι νέες επενδύσεις, κύρια στην βιομηχανία. Σύντομα οι «φιλοξενούμενοι εργάτες» θα στεγάζονται αποκλειστικά στις βιομηχανικές ζώνες, σε κοντέινερ με κουκέτες, τύπου Κατάρ (όπου οι δολοφονίες εργατών στα εργοτάξια για την κατασκευή των υποδομών για το παγκόσμιο πρωτάθλημα ποδοσφαίρου ήταν αθρόες).

• Αν και σε κάποιες περιοχές του πλανήτη μοιάζει ο σύγχρονος καπιταλισμός, να ενσωματώνει πολιτικές της επιθυμίας και να υπερθεματίζει σε μια σειρά ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες, όπως η ισότητα των γυναικών και των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων (γάμος ομοφυλόφιλων, ποσοστά συμμετοχής γυναικών κλπ) στην πραγματικότητα η φαινομενική φιλελευθεροποίηση του σεξ κρατά από τη σεξουαλική απελευθέρωση των κινημάτων του 60 μόνο την ατομικιστική της διάσταση. Δεν είναι αλήθεια ότι ο σύγχρονος καπιταλισμός αποδίδει δικαιώματα ισότητας στις γυναίκες ή στις σεξουαλικές μειονότητες. Κάτω από την πίεση του φεμινιστικού ή του ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος στο επίπεδο της οικονομίας υπαγάγει την αναπαραγωγική φιλελευθεροποίηση στο καπιταλιστικό παραγωγικό μοντέλο και, με την ίδια αυτή κίνηση, διαβρώνει ιδεολογικά τα κινήματα των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων, που αρχικά τουλάχιστον αμφισβητούσαν τη λογική του κέρδους. Διακηρύσσει ότι είναι δυνατό να χαλαρώσουν οι κρατικοί περιορισμοί στα ήθη χωρίς να αλλάξει τίποτα στις οικονομικές σχέσεις που χαρακτηρίζουν τον καπιταλισμό. Η σύγχρονη πορνογραφία, για παράδειγμα, που αναπτύχθηκε με την ψευδαίσθηση μιας ελευθερίας των σωμάτων, βασίζεται σε μοντέλα που συνδέουν τη σεξουαλική ηδονή με την εργασία και την αποδοτικότητα, δηλαδή το κέρδος. Ωστόσο, αυτή η φιλελευθεροποίηση των δυτικών κοινωνιών συνοδεύεται από μια αντίστροφη πορεία στον υπόλοιπο κόσμο. Το Ρωσικό ανώτατο δικαστήριο χαρακτήρισε «εξτρεμιστική οργάνωση» την international L.G.B.T.Q. movement, για να μην μιλήσουμε για την απαγόρευση των αμβλώσεων στις ΗΠΑ και την Λατινική Αμερική που στηρίζονται από την ακροδεξιά ή τις δολοφονίες γυναικών στο Ιράν επειδή φαίνονται τα μαλλιά τους.

2. Μια σειρά αλλαγές στην εργασία λόγω της τεχνολογίας επηρεάζουν την εργατική τάξη

• Ένα από τα προβλήματα που έχουν ανακύψει στον εργασιακό τομέα, λόγω της εμφάνισης νέων τεχνολογιών, είναι η λήψη κρίσιμων αποφάσεων – πρόσληψης ή απόλυσης – μέσω της τεχνητής νοημοσύνης. Η πρώτη σύγκρουση για το ζήτημα αυτό είναι οι απεργίες που έγιναν στο Χόλυγουντ. Οι εργαζόμενοι αντέδρασαν, καθώς, μέσω των νέων τεχνολογιών, μπορούν να γίνουν σκαναρίσματα του προσώπου και του σώματος των ηθοποιών και με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης να επαναχρησιμοποιηθούν χωρίς να χρειάζεται να παίξουν ξανά οι πραγματικοί άνθρωποι.

Πέρα από τον παραπάνω τομέα, η τεχνητή νοημοσύνη έχει αρχίσει να εισβάλλει από τα εργοστάσια μέχρι και τις εταιρείες οποιουδήποτε τομέα, κυρίως όμως του τεχνολογικού. Πλέον οι αλγόριθμοι παρακολουθούν την εργασιακή δραστηριότητα σε πραγματικό χρόνο. Οι επιπτώσεις θέτουν υπό αμφισβήτηση τόσο τους καθιερωμένους εργασιακούς κανόνες όσο και τους πυλώνες του συστήματος ασφάλισης (ποιος θα ασφαλιστεί και με ποιους όρους με βάση τα ιατρικά του στοιχεία). Τρανό παράδειγμα επιχείρησης που ο αλγόριθμος γίνεται το αφεντικό είναι η Amazon. Η εξάρτηση της εταιρείας από αλγορίθμους για την εποπτεία της παραγωγικότητας των εργαζομένων στις αποθήκες της βρίσκεται υπό αυξανόμενο νομικό έλεγχο, με τους εργαζόμενους να διαμαρτύρονται ότι η συνεχής χρήση της τεχνολογίας παρακολούθησης είναι απάνθρωπη. Οι αλγόριθμοι έχουν κυρίαρχο ρόλο στην Amazon: προσλαμβάνουν, αξιολογούν και απολύουν εκατομμύρια ανθρώπους με ελάχιστη ή καθόλου ανθρώπινη επίβλεψη.

Βιώσαμε επίσης πρόσφατα παραδείγματα σαν την Ducaan, όπου ο CEO της απέλυσε το 90% των υπαλλήλων του τμήματος εξυπηρέτησης πελατών, γιατί τους αντικατέστησε με AI Chatbot.

• Από την άλλη τα ρομπότ στα εργοστάσια και η αντικατάσταση πχ των υπαλλήλων μιας αλυσίδας σούπερ μάρκετ με αυτόματους πωλητές (όπως συμβαίνει σε αρκετές χώρες και της ΕΕ ήδη), δημιουργούν ένα μεγάλο αριθμό ανέργων ενώ ο εργοδότης απλώς μειώνει το καθημερινό κόστος του, αυξάνοντας τα κέρδη του χωρίς να μειώνει τις τιμές.

Αντίθετα, η ρομποτική χειρουργική για παράδειγμα , θα είναι απρόσιτη για τους εργαζόμενους λόγω του κόστους μιας επέμβασης με τη χρήση ρομποτικών μηχανημάτων (που για την ώρα είναι υψηλό) αφού η ρομποτική επέμβαση δεν θα αποτελεί μια παροχή του δημόσιου συστήματος υγείας.

Το κεφάλαιο διατείνεται πως η τεχνολογία δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας. Οι θέσεις αυτές όμως είναι δυσανάλογα λιγότερες από αυτές που χάνονται. Ταυτόχρονα απαιτούν συγκεκριμένη εκπαίδευση και προηγμένες ψηφιακές δεξιότητες, γεγονός που επηρεάζει μεγάλο μέρος του πληθυσμού και πρωτίστως τα άτομα με μικρότερη εξοικείωση με την τεχνολογία, αφού πλέον ο εργαζόμενος δεν καλείται να είναι απλώς χειριστής της, αλλά και συντηρητής της. Αυτό οδηγεί στην ανάγκη για μια διαρκή επανεκπαίδευση και επανακατάρτιση του εργαζόμενου -με δικό του κόστος- ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της τεχνολογίας που αλλάζει ραγδαία. Επομένως θα έχουμε μια μεγάλη κινητικότητα στην αλλαγή εργασίας που μαζί με τις ευέλικτες εργασιακές σχέσεις (ωρομίσθιοι, ελαστικά εργαζόμενοι κλπ) κάνουν τις εργασιακές σχέσεις πραγματικό Γολγοθά.

• Κατά την διάρκεια της πανδημίας εμφανίστηκε η τηλεργασία που ανέτρεψε τα εργασιακά δεδομένα σε μεγάλο βαθμό. Αν και αρκετές επιχειρήσεις ζητούν από τους εργαζόμενους να επιστρέψουν στο χώρο εργασίας επειδή η παραγωγικότητα τους από την τηλεργασία είναι χαμηλή, ωστόσο η επίδρασή της στην αγορά εργασίας είναι σημαντική. Εκτός από το οικονομικό μέρος, τη μετακύλιση δηλαδή των λειτουργικών δαπανών του εργασιακού χώρου (ενοίκια, θέρμανση, φωτισμός, συντήρηση, εξολισμός Η/Υ) στον εργαζόμενο, το βασικό πρόβλημα είναι η αποξένωση από το εργασιακό περιβάλλον, η έλλειψη επαφής με τους συναδέλφους, η αδυναμία συνδικαλιστικής δράσης και επομένως η ατομικοποίηση του εργαζόμενου που τον καθιστούν ευάλωτο στους εργοδότες. Συνήθως σημαίνει και εντατικοποίηση αφού ο εργαζόμενος θα πρέπει να είναι διαθέσιμος οποιαδήποτε ώρα. Στην περίπτωση της εκπαίδευσης, αποπροσωποποιεί κι έτσι καταργεί την εκπαιδευτική διαδικασία, αλλοιώνει την παροχή γνώσης, αλλά και στρεβλώνει την κοινωνικοποίηση της νεολαίας.

Οι ψηφιακοί νομάδες -εργαζόμενοι που μπορούν να δουλεύουν σε επιχείρηση άλλης χώρας από τον τόπο διαμονής τους – αποτελούν πλέον μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού.

Μόνο στις ΗΠΑ, 17,3 εκατ. εργαζόμενοι (που αναλογούν στο 11% του συνολικού εργατικού δυναμικού)είναι ψηφιακοί νομάδες πράγμα που αναμφισβήτητα μειώνει τις δυνατότητες οργάνωσης του εργατικού δυναμικού.

• Η εργασία στα πανεπιστήμια σε σύνδεση με τις λεγόμενες start up εταιρίες στην τεχνολογική καινοτομία αποτελούν επίσης μορφές εργασίας που είναι δύσκολο να γίνει κατανοητό ποιος είναι ο εργοδότης και ποιος παράγει το προϊόν της έρευνας με τι αμοιβές και με τι σχέσεις εργασίας

• Γενικότερα η ψηφιοποίηση του κρατικού μηχανισμού και των επιχειρήσεων έχει μειώσει τον αριθμό των εργαζομένων και έχει φορτώσει στους πολίτες μια σειρά υποχρεώσεων που πρωτύτερα ήταν δουλειά και ευθύνη του κράτους. Ενώ χρησιμοποιείται και για την διάλυση των συνδικαλιστικών δομών μέσω της εξ αποστάσεως συνέλευσης και ψηφοφορίας που διαλύει την όποια ζωή έχει απομείνει στα συνδικάτα.

• Συνολικά η ΤΝ είναι πιθανό να αποτελέσει μια απειλή για τους εργαζόμενους και όχι μόνο στην εργασία. Με μόνο το ChatGPT να διαθέτει ήδη πάνω από 100 εκατομμύρια χρήστες, προτού καν συμπληρώσει έναν χρόνο ζωής, και τις εφαρμογές του να πληθαίνουν και να αφορούν ολοένα περισσότερους τομείς της παραγωγικής, κοινωνικής και πολιτικής δραστηριότητας, η απειλή είναι μάλλον αυταπόδεικτη. Παρά το γεγονός, άλλωστε, ότι η Τεχνητή νοημοσύνη δεν βασίζεται στη γνώση αλλά στη στατιστική και ότι το ChatGPT μοιάζει να είναι απίστευτα έξυπνο αλλά έχει αποδειχθεί και απίστευτα χαζό, μέσα σε μερικά χρόνια το τοπίο στην παραγωγή, την πολιτική, την ενημέρωση, τον πολιτισμό, ακόμη και τον πόλεμο, θα είναι πολύ διαφορετικό σε σύγκριση με ό,τι γνωρίζουμε σήμερα.

Μια τεχνητή νοημοσύνη της DeepMind, εταιρείας τεχνητής νοημοσύνης που ανήκει σήμερα στην Google, ανακάλυψε σε χρόνο-ρεκόρ 2,2 εκατομμύρια ανόργανες ενώσεις την στιγμή που μέχρι σήμερα γνωρίζαμε λιγότερες από 50.000. Η ανακάλυψη και σύνθεση νέων υλικών είναι συνήθως μια χρονοβόρα και δαπανηρή διαδικασία -για παράδειγμα, χρειάστηκαν περίπου δύο δεκαετίες έρευνας μέχρι να φτάσουν στην αγορά οι πρώτες μπαταρίες ιόντων λιθίου, οι οποίες άνοιξαν το δρόμο για την επανάσταση της κινητής τηλεφωνίας και της ηλεκτροκίνησης. Από την άλλη η χρήση ΤΝ στα οπλικά συστήματα (εξεύρεση στόχου και απόφαση για προσβολή) είναι ένας πραγματικός εφιάλτης.

Για να μην μιλήσουμε για το εφιαλτικό σενάριο της τεχνητής νοημοσύνης στα χέρια μιας φασιστικής κυβέρνησης.

3. Οι αλλαγές που συμβαίνουν έχουν αντιφατικές επιδράσεις στην συγκρότηση της συνείδησης. Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η επέκταση της εκπαίδευσης αλλά και της αποκτημένης εμπειρίας, η ψηφιακή εξάπλωση έχουν επιφέρει σημαντικές αλλαγές στο σώμα της εργατικής τάξης θετικές και αρνητικές. Η αυτοματοποίηση κάνει φανερό ότι η ανθρωπότητα θα μπορούσε να εξασφαλίσει όλα τα αναγκαία για να ζήσει αξιοπρεπώς με μόνο λίγες ώρες εργασίας την ημέρα! Η πλήρης αξιοποίησή της όμως μπορεί να γίνει μόνο στα πλαίσια του σοσιαλισμού. Ο αυτοματοποιημένος καπιταλιστικός τομέας περιορίζοντας τις θέσεις εργασίας μειώνει μεν τη μισθολογική δαπάνη, αυξάνει όμως τις δαπάνες του απαραίτητου εξοπλισμού. Αυτό θα ήταν καταστροφικό για την απόδοση του επενδεδυμένου κεφαλαίου εάν δεν συνοδευόταν από μια αναδιάρθρωση του καπιταλισμού με τη δημιουργία επιχειρήσεων εντάσεως εργασίας, από όπου με τη διαφοροποίηση των τιμών μεταφέρεται υπεραξία προς τον αυτοματοποιημένο κλάδο ώστε να ισορροπήσουν τα κλαδικά ποσοστά κέρδους. Το πλεονάζον από την αυτοματοποίηση προλεταριάτο παροχετεύεται σε υπηρεσίες (ντελιβεράδες, τουρισμός, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, ψηφιακές εταιρίες πωλήσεων, amazon, ali baba κλπ) όπου οι εξαιρετικά άσχημες συνθήκες εργασίας – υπερεργασία, σπαστά ωράρια, απληρωσιά – έχουν ήδη φέρει τους εργαζόμενους αυτούς στην πρωτοπορία της εργατικής τάξης με σημαντικούς αγώνες. Ωστοσο η αυτοματοποίηση στα πλαίσια του καπιταλιστικού συστήματος βγάζει εκτός εργοστασίου ένα μέρος των εργαζόμενων μειώνοντας το βιομηχανικό προλεταριάτο το οποίο από τους κλασικούς του Μαρξισμού θεωρείται η ατμομηχανή της ταξικής πάλης αλλά και της οικοδόμησης της νέας κοινωνίας λόγω της θέσης τους στην παραγωγή (Για το ζήτημα της πρωτοπορίας των βιομηχανικών εργατών, ο Λένιν επιχειρηματολόγησε πάνω σε τρεις γραμμές:

1. Συγκέντρωση στον ίδιο χώρο

2. Εκπαίδευση στην οργάνωση (της δουλειάς)

3. Εκπαίδευση στην (εργασιακή) πειθαρχία.

Ως προς το 3⁰, παρότι ο Λένιν προσπάθησε να ξεχωρίσει την καταπιεστική από την οργανωτική πλευρά της βιομηχανικής εργασίας, η Ρόζα είχε βάσιμες αντιρρήσεις αντιδιαστέλλοντας την «πειθήνια, δουλική» εργοστασιακή πειθαρχία προς τη «σοσιαλδημοκρατική αυτοπειθαρχία».)

Η εργατική τάξη χρειάζεται να επινοήσει εκείνες τις οργανωτικές δομές και εκείνους τους τρόπους επικοινωνίας που θα έφερναν στο ίδιο υψηλό επίπεδο ταξικής συνείδησης όλα τα τμήματα της εργατικής τάξης, τους ανέργους και επισφαλώς εργαζόμενους ώστε να καταφέρουν να παίξουν τον ίδιο ρόλο με τον βιομηχανικό εργάτη σε ότι αφορά την διαμόρφωση της συνείδησης.

Στον υπόλοιπο κόσμο, εκατομμύρια εργατών ιδίως στην Κίνα και Ινδία, προλεταριοποιούνται εντασσόμενα στον παραδοσιακά σκληρό πυρήνα της εργατικής τάξης, το εργοστάσιο. Αλλά σε αυτές τις χώρες οι επαναστατικές παραδόσεις εκλείπουν ή έχουν εξασθενήσει (Κίνα) και οι εμπειρίες συσσωρεύονται σιγά σιγά με την εκδήλωση των αγώνων και κόντρα στην τάση ενσωμάτωσης στα κυρίαρχα αφηγήματα των αρχουσών τάξεων λόγω της – σε απόλυτους αριθμούς- ανόδου του βιοτικού επιπέδου.

Αντίθετα, στην Ευρώπη όπου η εργατική τάξη διαθέτει μαχητικές παραδόσεις το κεφάλαιο έχει μέχρι στιγμής αποδειχθεί πιο αποτελεσματικό στη διαίρεση της εργατικής τάξης ακυρώνοντας απενεργοποιώντας αυτές τις παραδόσεις. Ωστόσο κι εδώ η εργατική τάξη έχει να επιδείξει αρκετή δημιουργικότητα.

Πώς μπορεί να συνδεθούν οι αναζητήσεις του δυτικού προλεταριάτου με τις παραδόσεις του και πώς μπορεί να μεταφερθεί η παράδοση και οι σύγχρονες κινηματικές εμπειρίες στα «εργοστάσια του πλανήτη» στην Κίνα και την Ινδία όπου 250 εκατομμύρια εργάτες μπορούν να κατεβαίνουν μονομιάς σε απεργία; Αυτός θα ήταν ο ρόλος του παγκόσμιου κόμματος της εργατικής τάξης της Διεθνούς.

Οι ψηφιακές δυνατότητες έχουν αρνητική επίδραση στην δομή της εργασίας και της συνείδησης όπως είδαμε παραπάνω ενώ θέτουν και ζήτημα της ασφυκτικής επιτήρησης του προλεταριάτου από τις ιδιωτικές εταιρίες παροχής υπηρεσιών ή από το κράτος. Από την άλλη όμως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν παίξει τεράστιο ρόλο στην ανάπτυξη κινημάτων (αραβική άνοιξη, λατινική Αμερική κλπ), στην ενημέρωση σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και στις συζητήσεις και ανταλλαγή ιδεών ανάμεσα σε εργαζόμενους, οργανώσεις και κινήματα που βρίσκονται από την μια μέχρι την άλλη άκρη του πλανήτη. Χρειάζεται να δούμε πως μπορούν να αξιοποιηθούν αυτές οι δυνατότητες και πώς θα μπορούσε να παρακαμφθεί η αστική επιτήρηση.

Η επέκταση της μόρφωσης της εργατικής τάξης και των εμπειριών της είναι ασύγκριτα μεγαλύτερη σε σχέση με παλαιότερα. Η ανάπτυξη συστημάτων marketing που μπορούν να προβλέπουν τη ζήτηση σε τεράστια κλίμακα θα έδινε επίσης τεράστιες -σε πραγματικό χρόνο- δυνατότητες στον σοσιαλιστικό σχεδιασμό της οικονομίας. Δίνονται επίσης τεράστιες δυνατότητες να εφαρμοστεί ο εργατικός έλεγχος στην παραγωγή και στις υπόλοιπες σφαίρες του καπιταλιστικού οικοδομήματος. Αρκεί να σκεφτούμε ότι οι εργαζόμενοι στις τράπεζες θα μπορούσαν να μπλοκάρουν και να ελέγξουν όλο το χρηματοπιστωτικό σύστημα ενώ στην βιομηχανία ο έλεγχος των εργοστασίων θα μπορούσε να περάσει στα χέρια των προλετάριων πολύ εύκολα αφού η προλεταριοποίηση της διανοητικής εργασίας εξαλείφει τα τεχνικά μυστικά και την ανάγκη προσφυγής σε μια κάστα ειδικευμένων, πράγμα που ταλαιπώρησε την οικοδόμηση του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ και συνέβαλε στην συγκρότηση της γραφειοκρατίας.

Από την άλλη όμως τα μηχανικά συστήματα και οι αυτοματισμοί «απαλλοτριώνουν» τη γνώση και την εμπειρία που διαρκώς παράγεται από τη ζωντανή εργασία μέσα στη διαδικασία της καπιταλιστικής παραγωγής. Ουσιαστικά, ένα τεχνικό σύστημα, μια μηχανοποιημένη παραγωγική διαδικασία ή ένας αυτοματισμός κωδικοποιούν τις ανθρώπινες εργασιακές πρακτικές, την εμπειρία, τη γνώση και την επινοητικότητα που συσσωρεύεται στην παραγωγική διαδικασία και την αναπαράγουν μηχανικά χωρίς την ανθρώπινη μεσολάβηση. Η τεχνητή Νοημοσύνη εντείνει αυτήν την διαδικασία με αποτέλεσμα η εργασία να αποστερείται από τη γνώση που η ίδια παρήγαγε. Η πλειοψηφία των εργαζομένων πλέον θα πρέπει να είναι απλά καταρτισμένοι υπάλληλοι που θα ακολουθούν τις αποφάσεις της τεχνητής νοημοσύνης και μόνο ένας μικρός αριθμός ειδικών θα έχει την ικανότητα να συντηρεί και να εφοδιάζει τα αυτόματα μηχανήματα με πιο σύγχρονες γνώσεις- αν δεν το κάνουν οι μηχανές από μόνες τους. Αυτό αναμφισβήτητα αλλοιώνει τις δυνατότητες των εργαζομένων να ελέγχουν την παραγωγική διαδικασία και επομένως να αντιληφθούν την δυνατότητα να απαλλοτριώσουν τους καπιταλιστές που κατέχουν τα μηχανήματα. Η μηχανική μάθηση (machine learning), που αποτελεί τη βάση των σύγχρονων συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης αποτελεί ένα είδος αλγοριθμικής μοντελοποίησης της συλλογικής γνώσης, που επιχειρεί να κωδικοποιήσει ακόμα και τις ατομικές συμπεριφορές, τη ζωή της κοινότητας και την πολιτιστική κληρονομιά.

Όλα τα παραπάνω δεν σημαίνουν μια γενικευτικά αρνητική τοποθέτηση απέναντι στην τεχνητή νοημοσύνη. Σημαίνουν όμως ότι η αποφυγή της αλλοτρίωσης της εργασίας δεν θα είναι μια απλή διαδικασία ελέγχων και περιορισμού της τεχνητής νοημοσύνης αλλά ένας βαθύς μετασχηματισμός των κοινωνικών σχέσεων γύρω από την ανθρώπινη εργασία.

4. Ο καπιταλισμός πέρα από την ιδεολογική ήττα λόγω της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ, έχει επιβάλει στο προλεταριάτο και μια άλλη ίσως βαθύτερη μεταστροφή στην συνείδηση μέσω των νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Η προώθηση της λογικής δεν υπάρχουν κοινωνίες υπάρχουν μόνο άτομα, σημαίνει ότι έχεις την ατομική ευθύνη για την κατάσταση στην εργασία σου, την υγεία σου, την κοινωνική σου θέση, την «ευτυχία» σου. Με κάθε τι συλλογικό να απαξιώνεται και στην θέση του να μπαίνει η ατομικοποίηση. Με την εναπόθεση της οικονομίας στα χέρια των αγορών και την απορρύθμιση κάθε δυνατότητας κρατικής ή συλλογικής παρέμβασης (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το κράτος δεν αξιοποιείται για την επιβολή της καταστολής και της με κάθε τρόπο ενίσχυσης του κεφαλαίου). Με την συστηματική αυτή αποσύνθεση, την αναρχία των αγορών, την αύξηση του χάους και της κοινωνικής εντροπίας να παρουσιάζεται ως ιστορική πρόοδος προς την ατομική ελευθερία και την ελεύθερη κοινωνία. Με μια κοινωνία υποθεσμισμένη ή αποθεσμισμένη που οι προσδοκίες μπορούν να σταθεροποιηθούν μόνο για λίγο διάστημα μέσα από τον επιτόπιο αυτοσχεδιασμό του συλλογικά ανίσχυρου εξατομικευμένου «πολίτη». Με το τετράπτυχο: «Τα βγάζω πέρα για την πάρτη μου, ελπίζω, παίρνω ουσίες, ψωνίζω» να αποτελούν τα νέα ιδανικά που συμπληρώνουν το άπιαστο «αμερικάνικο όνειρο». Με τα συστήματα κοινωνικής δικτύωσης να δημιουργούν ένα ιδιότυπο ναρκισσισμό που δεν βοηθά στην προώθηση συλλογικών αξιών , το ChatGPT να έχει την δυνατότητα διαμόρφωσης συνείδησης σε κοινωνικά πολιτικά και πολιτισμικά ζητήματα και το παράλληλο ψηφιακό σύμπαν να αποτελεί μια ατομική διέξοδο σε ένα φαντασιακό παράλληλο με την πραγματικότητα κόσμο. Με το ίδιο το αστικό κράτος μέσα σε όλα αυτά και ενόσω δεν απειλείται η ευστάθεια του συστήματος, να εκχωρεί στις αγορές τον προνοιακό και το ρυθμιστικό του ρόλο και να απέχει από πολιτικές παρεμβάσεις στην οικονομία κρατώντας την καταστολή και την (ψηφιακή) επιτήρηση και τον πόλεμο, δεν μπορούμε να πούμε ότι η εργατική συνείδηση δεν έχει δεχτεί ισχυρό πλήγμα.

Δυο παραδείγματα είναι εξαιρετικά ανησυχητικά για το ζήτημα της συνείδησης όπως διαμορφώνεται σήμερα. Το πρώτο αφορά την στάση των μαζών απέναντι στο αφήγημα ότι υπάρχει ένας εχθρός εκεί έξω, ο «ξένος», ο «άλλος», ο «διαφορετικός», που πιθανόν να του ανατρέψει την κανονικότητα, όπως την έχει σχεδιάσει, όπως την έχει θεωρήσει δεδομένη. Να του στερήσει τη δουλειά του ή την ασφάλεια του. Ένα αφήγημα που ενισχύει την ακροδεξιά και διαιρεί βαθιά το εργατικό κίνημα.

Η παθητική στάση της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στο έγκλημα στην Πύλο – μια μαζική δολοφονία που θεωρήθηκε ατομική ευθύνη των μεταναστών που μπήκαν στο καράβι ενώ γνώριζαν τους κινδύνους – δεν μπορεί να αποδοθεί μόνο στο ρόλο των ΜΜΕ και των αστικών πολιτικών δυνάμεων που κάλυψαν τις ευθύνες της κυβέρνησης, της άρχουσας τάξης και των ιμπεριαλιστών.

Το δεύτερο αφορά την στάση των μαζών απέναντι στις μαζικές δολοφονίες, καταστροφές και καταπατήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις περιοχές που μαίνονται πολεμικές συγκρούσεις. Υπάρχει μια ανοχή που προέρχεται από δυο τάσεις. Η μια προκύπτει από μια βαθιά εξατομίκευση, την δημιουργία ενός κόσμου γύρω από τον εαυτό σου ο οποίος στο βαθμό που δεν βομβαρδίζεται άμεσα τότε δεν σε ενδιαφέρει τι γίνεται μερικά μέτρα πιο εκεί αρκεί να μην διαταραχτεί η δική σου ηρεμία. Έτσι η Μαριούπολη στην Ουκρανία μπορεί να ισοπεδώνεται αλλά η Κριμαία συνέχισε να αποτελεί τουριστικό θέρετρο για τους Ρώσους πολίτες. Ο πόλεμος είναι πλέον μια κανονικότητα η όποια δεν μας απασχολεί παρά μόνο στο βαθμό που αυξάνονται οι τιμές της ενέργειας που επηρεάζουν το δικό μας ατομικοποιημένο αφήγημα.

Η δεύτερη τάση αφορά την «απανθρωποποίση» του αντιπάλου. Πώς γίνεται η ισραηλινή κοινωνία να ζει τόσα χρόνια με το παλαιστινιακό δράμα στην πίσω αυλή της και να αισθάνεται καλά με τον εαυτό της;

Υπάρχουν ασφαλώς τόσο μια υλική βάση όσο και μια ιδεολογική και πολιτική ιστορικότητα αλλά όλα αυτά καταλήγουν στη συστηματική απανθρωποποίηση των Παλαιστινίων – διότι αν δεν είναι ανθρώπινα όντα όπως εμείς, τότε δεν υφίσταται ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτό συμβαίνει σε ένα βαθμό σε όλους τους πολέμους (αρκεί να δούμε τους εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς στην Γερμανία από τους βομβαρδισμούς και στην Ιαπωνία από τος ατομικές βόμβες ή την δολοφονία εκατομμυρίων Ρώσων από τους Ναζί και Κινέζων από τους εθνικιστές Ιάπωνες) αλλά σε όλες τις περιπτώσεις προϋποθέτει μια βαθιά ήττα του εργατικού κινήματος πριν υποτιμηθεί σε τέτοιο βαθμό η ανθρώπινη ζωή.

Η συστηματική προπαγάνδα όλων των μέσων δικτύωσης και των ΜΜΕ στην Δύση σε σχέση με την δαιμονοποίηση των Ρώσων, των μουσουλμάνων, των τρομοκρατών, των ισλαμιστών, των παλαιστινίων (έστω και αν αναφέρονται στην Χαμάς) αποτελεί προσπάθεια για να δικαιολογηθούν οι πόλεμοι, η καταλήστευση των λαών και οι εθνοκαθάρσεις.

Παράλληλα η έλλειψη μαζικών επαναστατικών κομμάτων και οράματος δεν βοηθάνε στην αξιοποίηση των κινημάτων, εξεγέρσεων και εκρήξεων που προκαλεί η καπιταλιστική κρίση καθημερινά και οι μάζες πιάνονται από ό,τι βρίσκουν μπροστά τους για να αμυνθούν (θρησκευτικά, μειονοτικά, εθνοτικά) ή περιορίζονται σε κινηματικές εκρήξεις (Τέμπη) και επιμέρους αγώνες. Ωστόσο δεν μπορούμε να πούμε ότι η συνείδηση που διαμορφώνει αυτή η αυξημένη νεοφιλελεύθερη εντροπία είναι κάτι που πατάει σε σταθερά ιδεολογικά, πολιτικά και πολύ περισσότερο οργανωτικά βάθρα. Είναι κάτι πολύ μερικό και πρόσκαιρο και επειδή οι αλλαγές στην συνείδηση σε περιόδους κρίσεων είναι απρόβλεπτες και πολύ γρήγορες για αυτό και οι επαναστάτες πρέπει να είναι προετοιμασμένοι.

5. Στη σημερινή συγκυρία παρά την υποχώρηση του εργατικού κινήματος, η εργατική τάξη και τα φτωχά λαϊκά στρώματα ξεσπούν συχνά σε μαζικές και βίαιες εκρήξεις ενάντια στο δυστοπικό περιβάλλον του καπιταλισμού και του ιμπεριαλισμού και άλλοτε πετυχαίνουν νίκες και κατακτήσεις, άλλοτε αλλάζουν τους πολιτικούς συσχετισμούς υπέρ τους και άλλοτε ηττώνται ακόμα και με την επιβολή αιματηρών δικτατοριών. Ωστόσο αυτοί οι αγώνες δεν αφήνουν ένα γενικό αποτύπωμα στην συνείδηση της εργατικής τάξης και έχουν χαρακτήρα αποσπασματικό που δεν διαμορφώνει ένα ρεύμα αντικαπιταλιστικό παρά το γεγονός ότι όλοι στον πυρήνα τους έχουν το ζήτημα της διαχείρισης της οικονομίας και της κοινωνίας χωρίς όμως να προβάλουν μια συνεκτική εναλλακτική -πολύ περισσότερο σοσιαλιστική- λύση. Τα αιτήματα παραμένουν στα πλαίσια της καλυτέρευσης του βιοτικού επιπέδου ή της υπεράσπισης αυτού που υπάρχει, της δημοκρατικής λειτουργίας της διακυβέρνησης, και του δικαιωματισμού με εμφανή την έλλειψη ενός μεταβατικού επαναστατικού προγράμματος.

• Το σωματείο United Auto Workers κατέληξε σε αρχικές συμφωνίες με τη Ford, τη Stellantis και τη General Motors και έτσι οι εργαζόμενοι τερμάτισαν μια ιστορική απεργία έξι εβδομάδων κατά των Big Three, των τριών μεγάλων αυτοκινητοβιομηχανιών που εδρεύουν στο Ντιτρόιτ. Με τις συμφωνίες, οι εργαζόμενοι θα λάβουν σημαντικές αυξήσεις κατά τη διάρκεια των συμβάσεων, καθώς και βελτιωμένες ασφαλιστικές – συνταξιοδοτικές παροχές που θα αλλάξουν τη ζωή για τα πιο χαμηλόμισθα μέλη του συνδικάτου. Το εντυπωσιακό είναι ότι η νίκη προήλθε μετά την αλλαγή ηγεσίας στο συνδικάτο η οποία ήταν βουτηγμένη στην διαφθορά. Η νέα ηγεσία αποτελεί ένα νέο κύμα μεταρρυθμιστών συνδικαλιστών που επιδίωκαν να αντιστρέψουν τις απώλειες από τη Μεγάλη Ύφεση, όταν το συνδικάτο είχε κάνει ιστορικές παραχωρήσεις για να διατηρήσει τις εταιρείες αυτοκινήτων στη ζωή. Τώρα έχει σειρά η Tesla, η Mercedes η BMW κλπ.

• Το συνδικάτο των ηθοποιών υποχρέωσε σε συμφωνία τα μεγάλα στούντιο για τη λήξη της δεύτερης από τις δύο μεγάλες απεργίες που συγκλόνισαν τη βιομηχανία του θεάματος των ΗΠΑ φέτος, καθώς οι εργαζόμενοι απαιτούσαν υψηλότερες αμοιβές και περισσότερα δικαιώματα στην εποχή της streaming TV. Πολλά κινηματογραφικά και τηλεοπτικά πλατό έκλεισαν αρχικά όταν η Συντεχνία Συγγραφέων της Αμερικής (WGA) κάλεσε σε απεργία την άνοιξη. Ενώ τα μέλη της WGA επέστρεψαν στη συγγραφή σεναρίων στα τέλη Σεπτεμβρίου, η απεργία διαρκείας του συνδικάτου των ηθοποιών συνέχισε για 118 ημέρες και άφησε πολλές παραγωγές με κατεβασμένα ρολά. Η απεργία κόστισε στα στούντιο της Καλιφόρνια περισσότερα από 6 δισεκατομμύρια δολάρια σε χαμένα κέρδη παραγωγής. Χρειάζεται εδώ να θυμηθούμε και την απεργία των ηθοποιών στην Ελλάδα που αποτέλεσε ένα σημαντικό αγώνα για την συγκρότηση της συνείδησης.

• Το κίνημα στην Γαλλία ενάντια στην αντιασφαλιστική μεταρρύθμιση του Μακρόν υποχρέωσε τους οργανωμένους τομείς του προλεταριάτου σε μια άνευ προηγουμένου διασυνδικαλιστική δράση στην οποία συμμετείχε και η CFDT η οποία συνήθως υποστηρίζει τις κυβερνήσεις. Κατόρθωσε να πετύχει σημαντική συμμέτοχη -11-12 διαδηλώσεις με περίπου ένα εκατομμύριο σε εθνικό επίπεδο και δυο κορυφώσεις με γύρω στα τρία εκατομμύρια, δηλαδή το 1/5 του εργατικού δυναμικού κινητοποιήθηκε τουλάχιστον μια φορά ως απεργοί ή διαδηλωτές. Προκάλεσε την εξαιρετικά βίαιη κρατική καταστολή ενάντια στις διαδηλώσεις τις απεργιακές φρουρές, καταλήψεις σχολείων στα πλαίσια μιας ενεργητικής βάναυσης και δυναμικής ακροδεξιάς πολιτικής που ξεπέρασε ακόμα και την RN της Λεπέν. Παρά τις εκτεταμένες συγκρούσεις η οργάνωση του κινήματος στην βάση ήταν αδύναμη πράγμα που αφενός δείχνει ότι το κίνημα δεν ανέπτυξε ουσιαστικά τις δυνατότητές του και αφετέρου ότι αντιμετωπίζει με επιφύλαξη τα πολιτικά και πρακτικά σχέδια των επαναστατών εν μέρει σε ό,τι αφορά το πρόγραμμά τους αλλά κυρίως όσον αφορά την αναγκαιότητα να συνδεθεί με το μειοψηφικό αυτό στρώμα των αγωνιστών του κινήματος. Ηττήθηκε τελικά από το κοινοβουλευτικό πραξικόπημα του Μακρόν που έκανε χρήση του προεδρικού διατάγματος 49.3 που επιτρέπει την επιβολή ενός νόμου χωρίς να περάσει από την Βουλή, πράγμα που έχει προκαλέσει μια μεγάλη δυσπιστία στους θεσμούς η οποία συνδυάζει την αυξανόμενη αντιδημοφιλία ολόκληρης της εκτελεστικής εξουσίας και εν μέρει μόνο μια αναγνώριση των ορίων της κοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης της NUPES (Μελανσόν).

• Το κίνημα στο Καζακστάν ενάντια στις αυξήσεις των τιμών του υγραερίου για τα αυτοκίνητα έλαβε τεράστιες διαστάσεις και απείλησε με πτώση της κυβέρνηση και ηττήθηκε από την επέμβαση των ρωσικών δυνάμεων λίγο πριν από την επέμβαση στην Ουκρανια! Το σύνολο των ιμπεριαλιστών έπεσε πάνω στους εξεγερμένους προλετάριους του Καζακστάν προκειμένου να καταπνίξουν την κινητοποίησή τους και να σώσουν την δική τους κυριαρχία. Δεν πρέπει να υποτιμήσουμε την εξέγερση των καζάκων εργαζομένων επειδή δεν είχαν το δικό τους κόμμα, ούτε ταξικά συνδικάτα, ούτε μια ικανή πολιτική και ιδεολογική συγκρότηση. Αξιοποίησαν την εμπειρία των αγώνων τους, αυτοοργανώθηκαν σε σημαντικό βαθμό, μετέδωσαν το μήνυμα της εξέγερσης στο σύνολο της αχανούς χώρας, νίκησαν τις δυνάμεις καταστολής στους δρόμους, έλεγξαν ακόμα και ολόκληρες πόλεις, ενώ το σύνθημα κρατικοποίηση υπό τον έλεγχο των εργατικών κολεκτίβων τις μεταλλευτικής – εξορυκτικής βιομηχανίας μαζί με αυτό της πτώσης της κυβέρνησης κυριάρχησε. Δεν πρέπει όμως και να την υπερτιμήσουμε με την έννοια ότι, ενώ ήταν από τα κάτω ωστόσο πολλοί παίκτες με διαφορετικούς πολιτικούς και οικονομικούς στόχους θα μπορούσαν να την εκμεταλλευτούν και μάλιστα με συμφέροντα που ξεπερνούν τα όρια του Καζακστάν. Επομένως η έλλειψη οργάνωσης στο εσωτερικό αλλά και η αδυναμία διεθνούς στήριξης (ούτε μια κινητοποίηση δεν έγινε) αντικειμενικά μείωναν τις προοπτικές της εξέγερσης.

• Στο Σουδάν οι εξεγέρσεις του λαού ανέτρεψαν μια δικτατορία και επέβαλαν μια διαδικασία εκδημοκρατισμού αλλά τελικά μετά από διαρκείς συγκρούσεις ο στρατός ανέλαβε πάλι την εξουσία για να οδηγήσει την χώρα σε νέο πόλεμο ανάμεσα στις φατρίες του στρατού αυτήν την φορά! Στη χώρα αυτή η Κίνα έχει σημαντικές επενδύσεις (πετρέλαια κλπ), η Ρωσία, η Τουρκία διεκδικούν στρατιωτικές βάσεις, ΗΑΕ, Σ. Αραβία και Αίγυπτος διαγκωνίζονται για επιρροή και οι ΗΠΑ προσπαθούν να επανέλθουν στην περιοχή.

• Στην Μυανμάρ η εξέγερση συνετρίβη από το στρατό (με την στήριξη της Κίνας και της Ρωσίας) και τώρα βρίσκονται σε εξέλιξη διαδικασίες εθνοκάθαρσης ενάντια σε μειονότητες.

• Στο Ιράν η τελευταία εξέγερση με αφορμή την δολοφονία από την αστυνομία ηθών μιας κούρδισας επειδή δεν φορούσε μαντίλα, αντιμετωπίστηκε με την βία και καταπνίγηκε χωρίς να καταφέρει να διασπάσει ακόμα μια φορά την στήριξη του θεοκρατικού καθεστώτος από ένα τμήμα των φτωχών λαϊκών στρωμάτων που προσβλέπουν στην καλυτέρευση της ζωής τους μέσω των θρησκευτικών οργανώσεων αλληλεγγύης που στηρίζει ιερατείο.

• Μετά την ήττα της αραβικής επανάστασης (Δικτατορία Μόρσι στην Αίγυπτο, Επικράτηση Άσαντ στην Συρία με την βοήθεια των Ρώσων και των Ιρανών, διχοτόμηση της Λιβύης) η πρόσφατη επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ ανέτρεψε τα δεδομένα δείχνοντας ότι η ταξική πάλη μπορεί να επιβάλει την δική της λογική ακόμα και στα πιο στρατιωτικοποιημένα καθεστώτα όπως αυτό του σιωνιστικού κράτους. Ωστόσο η έλλειψη προοπτικής είναι φανερή με την έννοια ότι η στήριξη του Άξονα της Αντίστασης (Ιράν, Χεζμπολάχ, Χούθι) και τα κούφια λόγια της Τουρκίας και των άλλων αραβικών κυβερνήσεων δεν αρκούν για να τσακίσουν το μένος του Ισραήλ και των δυτικών ιμπεριαλιστών. Μόνο η εξέγερση των αραβικών λαών και ένα μαζικό κίνημα αλληλεγγύης στην Δύση θα μπορούσε να σταματήσει την εθνοκάθαρση στην Γάζα.

6. Ίσως το πιο εντυπωσιακό σημείο των αντιφάσεων των ανεπαρκειών αλλά και των δυνατοτήτων των λαϊκών αγώνων στην σημερινή φάση κρίσης αντιπροσωπεύει η Λατινική Αμερική. Μετά την αποτυχία των προσπαθειών των δυτικών ιμπεριαλιστών στην Βολιβία και την Βενεζουέλα να ανατρέψουν τις κυβερνήσεις -που είχαν προέλθει από μια προηγούμενη φάση ανόδου του λεγόμενου «προοδευτισμού» στην Λατινική Αμερική – οι λαϊκές εξεγέρσεις στην Χιλή και την Κολομβία έφεραν στην εξουσία προοδευτικές κυβερνήσεις ( Μπόριτς και Πέτρο). Η ήττα του ακροδεξιού Μπολσονάρο από τον Λούλα στην Βραζιλία, το περονικό καθεστώς στην Αργεντινή και ο «αριστερός» Ομπραδόρ στο Μεξικό μαζί με την άνοδο στην εξουσία κεντροαριστερών κυβερνήσεων στην Ονδούρα και το Περού δημιούργησαν μια νέα «αριστερή» ταλάντωση στο εκκρεμές της ταξικής πάλης

Ο λεγόμενος «προοδευτισμός» που περιλαμβάνει την λατινοαμερικάνικη κεντροαριστερά (Περονικοί στην Αργεντινή, σοσιαλιστές και κομμουνιστικό κόμμα στην Χιλή, εργατικό κόμμα του Λούλα στην Βραζιλία) μαζί με τις ειδικές μορφές του Τσαβισμού στην Βενεζουέλα και του Μοράλες στην Βολιβία πέτυχαν για ένα διάστημα να διαχειριστούν την οικονομία (στηριζόμενοι στα οφέλη της παγκοσμιοποίησης και δημιουργώντας εξορυκτικά αναπτυξιακά μοντέλα που έτειναν να ενισχύσουν τον αγροτο-εξαγωγικό -και επομένως αποικιοκρατικό και ληστρικό- χαρακτήρα των οικονομιών της περιοχής) αυξάνοντας το ΑΕΠ, μειώνοντας την φτώχεια κυρίως με πολιτικές επιδοματικών κοινωνικών παροχών, αυξάνοντας όμως τις κοινωνικές ανισότητες και την άνιση διανομή του πλούτου που παράχθηκε! Δεν ήρθε ποτέ σε άμεση σύγκρουση με τα συμφέροντα του κεφαλαίου και έπαιξε πάντα τον ρόλο του αναχώματος στις εργατικές διεκδικήσεις.

Παράλληλα όμως έχουμε και μια συσπείρωση της δεξιάς και της ακροδεξιάς μαζί με τους νεοφιλελεύθερους με στόχο να ενταθεί η επίθεση του κεφαλαίου σε βάρος των εργαζομένων της νεολαίας και των αυτοχθόνων λαών και να φορτωθεί η κρίση στις πλάτες τους. Αλλά υπάρχει και ένας άλλος λόγος που έκανε αναγκαία την εμφάνιση αυτής της ακροδεξιάς τάσης. Είναι η άνοδος σε όλες τις χώρες κινημάτων για τα ατομικά δικαιώματα και τις ελευθερίες (γυναίκες, Λοατκι, αυτονομία των αυτοχθόνων ινδιάνων). Στη Λατινική Αμερική, η ταξικότητα, ο αυταρχισμός, ο συντηρητικός καθολικισμός, το μίσος για τους φτωχούς, η περιφρόνηση για τους μαύρους και τους ινδιάνους, αποτελούν βασική πολιτική των αρχουσών τάξεων, που βρίσκει επίσης ερείσματα στη συνείδηση των φτωχότερων στρωμάτων και είναι πολύ δύσκολο να κερδηθεί και η παραμικρή έστω παραχώρηση.

Η νέα άνοδος του προοδευτισμού έφτασε πολύ γρήγορα και άδοξα στα όριά της. Το «πιο προοδευτικό σύνταγμα στον πλανήτη» που προώθησε ο Μπόριτς (ένα από τα βασικά αιτήματα των κινητοποιήσεων που τον ανέδειξαν) απορρίφθηκε από το δημοψήφισμα και, ακόμα χειρότερα, στις τελευταίες εκλογές τα κόμματα της παραδοσιακής Δεξιάς κατάφεραν να κυριαρχήσουν στο νέο σώμα που θα είναι αρμόδιο για την κατάρτιση του συντάγματος που θα αντικαταστήσει το υπάρχον, που βρίσκεται σε ισχύ από την εποχή του δικτάτορα Πινοσέτ. Τα κόμματα της παραδοσιακής, συντηρητικής Δεξιάς εξασφάλισαν πλειοψηφία άνω του 60% στο νέο σώμα, κάτι που αφαιρεί το δικαίωμα βέτο από τον συνασπισμό του Μπόριτς, ο οποίος περιορίστηκε στο 28,59%. Ακριβως το αντίθετο από το αποτέλεσμα των ίδιων εκλογών το 2021.

Ενώ η εξέγερση το 2019 αφορούσε την καθολική εμπορευματοποίηση των κοινωνικών αγαθών, τις άγριες εργασιακές συνθήκες και την κοινωνική ανισότητα, το προτεινόμενο σύνταγμα τόνιζε περισσότερο μια σειρά ταυτοτικών δικαιωμάτων. Η ελιτίστικη συζήτηση στην ίδια τη Συντακτική Συνέλευση αφορούσε σχεδόν αποκλειστικά τα εθνοτικά δικαιώματα των ιθαγενών, το έμφυλο ζήτημα και την οικολογική προστασία. Όλα αυτά με διαταξική αναφορά και με οπτική «προνομίων» για τους «πιο περιθωριοποιημένους». Στο Άλτο Μπιομπίο, μια κοινότητα με 85% πληθυσμό ιθαγενών Μαπούτσε και ένα δυναμικό κίνημα ενάντια στα μεγάλα φράγματα, μόνο το 28% ενέκρινε το σχέδιο του συντάγματος. Η αναγνώριση της πολυεθνικότητας και τα πολιτιστικά δικαιώματα δεν ήταν μάλλον οι προτεραιότητες των Μαπούτσε, καθώς ενώ η Συνέλευση συζητούσε, η γη τους παρέμεινε υπό την ιδιοκτησία των λευκών εποίκων με τον στρατό να κάνει επιδρομές καταστολής. Η απουσία συλλογικού δρόμου και απελευθερωτικού οράματος εκφράστηκε ακόμα και από τον τρόπο που δηλώθηκε η αποδοκιμασία απέναντι και στα δύο στρατόπεδα στις πρόσφατες εκλογές του Μάη. Το 21% επέλεξε λευκό ή άκυρο, σε μια οργανωμένη δράση, χωρίς όμως πολιτική διέξοδο.

Το σκηνικό κλείνει προς το παρόν η εκλογή του ακροδεξιού Μιλέι σε βάρους του περονικού υποψηφίου στην Αργεντινή. Ο Μιλέι ένας νεοφιλελεύθερος με αντισυμβατικό λόγο του στυλ Τραμπ και Μπολσοναρο δηλώνει «ό,τι μπορεί να βρίσκεται στα χέρια του ιδιωτικού τομέα θα βρεθεί στα χέρια του ιδιωτικού τομέα», συμπεριλαμβανομένης της κρατικής πετρελαϊκής εταιρείας YPF και των κρατικών μέσων ενημέρωσης και βέβαια ότι θα διαλύσει τα συνδικάτα!

Αυτό το αποτέλεσμα υπέρ ενός ακροδεξιού που εμφανίστηκε σαν μετεωρίτης στην πολιτική σκηνή, ο οποίος υποστηρίχτηκε από τον Μακρι (ο προηγούμενος δεξιός πρόεδρος την περίοδο 2016-2020) – ενός κόμματος της συστημικής δεξιάς υπεύθυνου για την κοινωνική κατάρρευση – δεν μπορεί να εξηγηθεί έξω από την καταστροφή που έφερε ο Περονισμός στην εξουσία. Μια κυβέρνηση που, με προοδευτικό λόγο, ώθησε στη φτώχεια πάνω από το 40% της κοινωνίας στη βάση μέτρων λιτότητας, πληθωρισμού και συμφωνιών με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

Η ακροδεξιά επίθεση ξαναεμφανίζεται πολώνοντας τις κοινωνίες και ο προοδευτισμός δεν θέλει και δεν μπορεί να δώσει λύσεις , επομένως τα ελπιδοφόρα μηνύματα βρίσκονται στα κινήματα που όμως δεν έχουν καταφέρει να συγκροτήσουν ένα ενιαίο αντικαπιταλιστικό πρόγραμμα και μια οργανωτική μορφή που θα μπορέσει να αντιμετωπίσει τους μηχανισμούς καταστολής και ταυτόχρονα να επιβάλει μια άλλη διαχείριση της οικονομίας και της κοινωνίας. Ο κινηματικός δικαιωματισμός από μόνος του δεν μπορεί να δώσει διέξοδο. Πρέπει όμως οι επαναστάτες μαρξιστές να εμπλακούν στα κινήματα ώστε να τους δώσουν αντικαπιταλιστική κατεύθυνση.

7. Θα περίμενε κανείς οι αδυναμίες του εργατικού κινήματος να έχουν ισχυροποιήσει τους πολιτικούς εκπροσώπους των αρχουσών τάξεων. Ωστόσο η βαθιά κρίση του καπιταλιστικού συστήματος, η αδυναμία του να αντιμετωπίσει τις διαρκείς ανισορροπίες και αντιφάσεις που δημιουργεί, η αχαλίνωτη σήψη των πολιτικών εκπροσώπων που διαπλέκονται με το κεφάλαιο για να προωθήσουν τα συμφέροντα των πολυεθνικών στους διάφορους θεσμούς εξουσίας και η έλλειψη μακροπρόθεσμης στρατηγικής για το ξεπέρασμα της κρίσης πέρα από την επίθεση στους εργαζόμενους την δημιουργία χαοτικών καταστάσεων και τελικά τον πόλεμο με τους ανταγωνιστές, έχει οδηγήσει σε μια πολιτική κρίση η οποία διαρκώς εντείνεται με δεδομένο ότι είναι αδύνατον να υπάρξει και ένα είδος ενσωμάτωσης των μαζών στα όποια μεσοπρόθεσμα σχέδια του κεφαλαίου.

• Στην Κίνα φαίνεται να έχει σταθεροποιηθεί το καθεστώς του Σι παρά το γεγονός ότι αντιμετώπισε σοβαρές αναταράξεις εξαιτίας της πανδημίας και της πολιτικής της μηδενικής ανοχής απέναντι στον covid -που προκάλεσε αρκετές αντιδράσεις- των προσπαθειών του Σι να ελέγξει τις εταιρίες τεχνολογίας αλλά και την κρίση στα ακίνητα, της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής αλλά και των προβλημάτων με την ανεργία των νέων και το δημογραφικό πρόβλημα. Οι συχνές εξαφανίσεις και καρατομήσεις στελεχών και υπουργών (ακόμα και στο στρατιωτικό σύμπλεγμα) δείχνουν ότι οι συγκρούσεις στο εσωτερικό δεν είναι ανύπαρκτες αλλά το βασικό είναι οι αντιδράσεις των μαζών που παρά την σχετική δυσαρέσκεια δεν φαίνεται να παίρνουν μεγάλη έκταση. Στο δε επίπεδο της Δημοκρατίας μπορεί το ΚΚΚ να διατείνεται ότι αφουγκράζεται την κινεζική κοινωνία και τις ανάγκες της (όπως έδειξε και στην απόφαση για τερματισμό της zero covid πολιτικής), αλλά στην πράξη στηρίζεται όλο και περισσότερο στον τεράστιας έκτασης μηχανισμό επιτήρησης και κοινωνικού ελέγχου που έχει διαμορφώσει.

• Στην Ρωσία η κυριαρχία του Πούτιν στηρίζεται στους μηχανισμούς καταστολής κάθε διαμαρτυρίας για τον πόλεμο αλλά η άμβλυνση των επιπτώσεων του πολέμου και των κυρώσεων στο βιοτικό επίπεδο των μαζών έχει ελαχιστοποιήσει τις αντιδράσεις. Παράλληλα ο μεγαλορωσικος σωβινισμός και η εμφάνιση της Ρωσίας σαν μια μεγάλη δύναμη μέσω των BRICS, διαμορφώνουν ένα πλαίσιο σχετικής αποδοχής των πολιτικών του Ρωσικού ιμπεριαλισμού. Πρόκειται όμως για μια κατάσταση εξαιρετικά ασταθή που δύσκολα μπορούμε να πούμε πως θα εξελιχθεί σε μια όξυνση της παγκόσμιας κρίσης.

• Η Ινδία εμφανίζεται σαν μια υπερδύναμη που χαράσσει το δικό της ανεξάρτητο δρόμο συνομιλώντας με τη Δύση αλλά και έχοντας καλές σχέσεις και με τη Ρωσία και με την Κίνα. Την ίδια ώρα βέβαια οι εσωτερικές αντιθέσεις στην Ινδία παραμένουν έντονες, ως ένα βαθμό και ως αποτέλεσμα της ίδια της προσπάθειας του Μόντι και του κόμματός του, του BJP, να επιβάλλουν την ινδουιστική ως την κυρίαρχη ταυτότητα σε μια Ινδία που εξακολουθεί όχι μόνο να είναι πολυεθνική αλλά και να παραμένει μία από τις μεγαλύτερες μουσουλμανικές χώρες στον κόσμο (στην απογραφή του 2011 οι Μουσουλμάνοι στην Ινδία ήταν 172,2 εκατομμύρια άνθρωποι). Έκφραση των ανισοτήτων στην ινδική κοινωνία και των μεγάλων ανισοτήτων και οι πρόσφατες μεγάλες κινητοποιήσεις των αγροτών την περίοδο 2020-2021, μία από τις μεγαλύτερες αριθμητικά κινητοποιήσεις στη νεότερη ιστορία, αλλά και οι μεγάλες κινητοποιήσεις σε χώρους όπως τα πανεπιστήμια. Όμως, παρά την ύπαρξη κινημάτων ο Μόντι παραμένει κυρίαρχος. Το Κόμμα του Κογκρέσου μετά τη μεγάλη ήττα του 2014, κατάφερε να αυξήσει λίγο τις δυνάμεις του στις εκλογές του 2019, όμως το BJP διεύρυνε την εκλογική του απήχηση ακόμη περισσότερο, ενώ το Κομμουνιστικό Κόμμα Ινδίας (μαρξιστικό), ο μεγαλύτερος σχηματισμός της Αριστεράς, είχε απώλειες.

• Οι ΗΠΑ παραμένουν βαθιά διχασμένες ανάμεσα από τη μια στην συντηρητική, «αντιδραστική» και σε πολύ μεγάλο βαθμό «λευκή» Αμερική, που θέλει λιγότερες κρατικές παρεμβάσεις, που τείνει να είναι περισσότερο θρησκευόμενη, που είναι κατά των αμβλώσεων και των αναπαραγωγικών ή δημοκρατικών δικαιωμάτων (ΛΟΑΤΚΙ+, μειονότητες) , που αμφισβητεί ότι υπάρχει κλιματική αλλαγή και σίγουρα δεν θέλει να σταματήσουν οι εξορύξεις και τα φτηνά ορυκτά καύσιμα, που θεωρεί ότι πρέπει να περιοριστεί η μεγάλη αμερικανική στρατιωτική εμπλοκή εκτός συνόρων και που βέβαια θεωρεί απόλυτο και ιερό δικαίωμα την οπλοκατοχή ( δες το μπλοκάρισμα του πακέτου Μπαιντεν για την Ουκρανία στο Κογκρέσο) και, από την άλλη, στην υποτιθέμενη δημοκρατική πλευρά που όμως δεν κάνει τίποτα για την εξάπλωση των ζωνών φτώχειας και την μείωση των ανισοτήτων, εμπλέκεται όλο και περισσότερο στους πολέμους και επιδοτεί αδρά το κεφάλαιο για τα κέρδη του στο όνομα της πράσινης ανάπτυξης. Πίσω από αυτήν την διαίρεση κρύβονται αντιθέσεις στο εσωτερικό της άρχουσας τάξης αλλά το αποτέλεσμα για τους εργαζόμενους στο επίπεδο του βιοτικού επίπεδου είναι το ίδιο με συνέπεια οι μάζες να αποδεσμεύονται από τους δημοκρατικούς και ελλείψει εναλλακτικής πρότασης (παρά τα σημαντικά κινήματα Black lives matter, occupy wall street, απεργίες) να προωθείτε ένα ανελεύθερο καθεστώς των υπερπλουσίων με δημοκρατική πρόσοψη. Ωστόσο η δίωξη Τραμπ σε συνδυασμό με το ότι διεκδικεί την υποψηφιότητα για πρόεδρος της δημοκρατίας με τους ρεπουμπλικάνους στις επόμενες εκλογές πιθανά να τροφοδοτήσει ρήξεις, όπως η εισβολή στο Καπιτώλιο το 2011, διαμορφώνοντας μια σαφή εικόνα σήψης για την ηγέτιδα δύναμη του παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού συστήματος. Και επομένως μια ακόμα μεγαλύτερη αμφισβήτησή του από άρχουσες τάξεις και λαούς σε ολόκληρο τον πλανήτη.

• Στην Μεγάλη Βρετανία έχουμε επίσης βαθιά κρίση του πολιτικού συστήματος. Από το 2015 η χώρα έχει δει τέσσερις διαφορετικούς πρωθυπουργούς. Το εγχείρημα του Brexit έχει αποτύχει και μαζί οι αυταπάτες κυρίως των συντηρητικών για αναβίωση των αυτοκρατορικών οραμάτων αν πετούσαν τα βαρίδια της ΕΕ. Η οικονομία βιώνει απανωτά σοκ, είτε έλλειψης χεριών είτε ακρίβειας είτε χρηματοπιστωτικών κρίσεων, την ίδια στιγμή που οι επιπτώσεις στους εργαζόμενους είναι αμείλικτες. Μια χώρα που την ώρα που έχει να αντιμετωπίσει ένα μεγάλο φάσμα από ανοιχτά και επείγοντα προβλήματα στο εσωτερικό της δεν έχει κανένα πρόβλημα να είναι η πιο επιθετική από τις δυτικές δυνάμεις στον τρόπο αντιμετώπισης του πολέμου στην Ουκρανία έως του σημείου να υπονομεύει προσπάθειες για διπλωματική επίλυση. Οικονομικές και πολιτικές ελίτ βαθιά κυνικές και αποκομμένες από την πραγματική ζωή και κοινωνία πράγμα που φέρνει στην επιφάνεια το πρόβλημα της απογύμνωσης του πολιτικού προσωπικού από ο,τιδήποτε θα μπορούσε να θεωρηθεί στρατηγική, πρόγραμμα, διορατικότητα, που παρατηρούμε σε όλη την Ευρώπη και που μπορεί να περιγραφεί ως «κρίση ηγεσίας».

• Στην Γερμανία η οικονομική κρίση λόγω κυρίως των γεωπολιτικών αλλαγών αλλά και της αδυναμίας να επιτευχθούν οι επενδύσεις στους κρίσιμους τομείς της βιομηχανίας λόγω της ενεργειακής κρίσης και του πολέμου, έχουμε τη συνεχή φθορά του τρικομματικού κυβερνητικού «συνασπισμού του φαναριού» στο Βερολίνο μεταξύ των Σοσιαλδημοκρατών, των Πράσινων και των Φιλελευθέρων, αλλά και τη ραγδαία άνοδο της ακροδεξιάς Εναλλακτικής για τη Γερμανία (AfD). Η Ακροδεξιά αξιοποιεί τόσο την εμπλοκή στον πόλεμο όσο και τις πράσινες κατευθύνσεις της κυβέρνησης υποδαυλίζοντας την λαϊκή αντίθεση σε μια κυβερνητική πρωτοβουλία για την εγκατάσταση αντλιών θερμότητας –μια ακριβή επιλογή θέρμανσης – σε όλα τα σπίτια, υποχρεώνοντας την κυβέρνηση να κάνει πίσω στο νομοσχέδιο, που ονομάστηκε «θερμικό σφυρί». Ταυτόχρονα η περαιτέρω εξάπλωση της ξενοφοβίας στη Γερμανία θα ήταν σε κάθε περίπτωση “δηλητήριο” για την αναγκαία μετανάστευση εξειδικευμένων εργαζομένων. Τα δε ποσοστά της «Χριστιανής Ένωσης» έχουν βυθιστεί κάτω από το 30%, καθώς αδυνατεί «κεφαλαιοποιήσει» τη φθορά του κυβερνητικού συνασπισμού

• Στην Γαλλία η σύγκρουση για το ασφαλιστικό απονομιμοποίησε τον Μακρόν ενώ η Λεπέν ανεβαίνει. Παρά τις κινητοποιήσεις από τα κίτρινα γιλέκα μέχρι τις πρόσφατες μεγάλες απεργίες και συγκρούσεις δεν φαίνεται να ενισχύεται η κεντροαριστερά την ίδια στιγμή που η ισλαμοφοβία αλλά και οι εκρήξεις στα προάστια των μεταναστών δεύτερης και τρίτης γενιάς είναι συνέχεις.

• Στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές, εν τω μεταξύ, η Ολλανδία -πέμπτη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης και εκ των ιδρυτικών κρατών της ΕΕ- ανέδειξε πρώτη δύναμη το ακροδεξιό Κόμμα για την Ελευθερία του Γκέερτ Βίλντερς. Γνωστός εδώ και χρόνια στην εγχώρια και ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή για την αντι-ισλαμική και αντιευρωπαϊκή ατζέντα του, πέρασε προεκλογικά κάτω από τα «ραντάρ» των δημοσκοπήσεων, ενόσω οι βασικοί δεξιοί αντίπαλοί του «αναμασούσαν» ψηφοθηρικά την αντιμεταναστευτική ρητορική του. Αυτή η τακτική αποδείχθηκε καταστροφική για τους τελευταίους και ευεργετική για τον αρχηγό της ολλανδικής ακροδεξιάς, που στο μεσοδιάστημα εστίασε στην οικονομική κρίση.

• Ο εθνικιστής Ούγγρος πρωθυπουργός, Βίκτορ Όρμπαν, βάζει σε περιπέτειες την ΕΕ. Παρά τους γεωπολιτικούς κινδύνους και έναν εν εξελίξει πόλεμο, η Κομισιόν και πολλά κράτη της ΕΕ επιμένουν σε μια ενταξιακή πορεία της Ουκρανίας στο μπλοκ. Ωστόσο ο Ορμπαν απειλεί να μπλοκάρει ασκώντας βέτο τις ενταξιακές συνομιλίες της Ουκρανίας και μαζί τα 50 δις βοήθειας που έχει εντάξει στον προϋπολογισμό της η ΕΕ. Αν και πολλοί θεωρούν ότι η αντίδρασή του είναι προσχηματική ώστε να κατορθώσει να αποδεσμεύσει τα κονδύλια για την Ουγγαρία που εχει κατακρατήσει η ΕΕ με δικαιολογία την αυταρχική του διακυβέρνηση, ωστόσο στην πραγματικότητα ο Ορμπαν εκφράζει σε ένα βαθμό την έλλειψη στρατηγικής της ΕΕ για την ένταξη νέων χωρών από τα Βαλκάνια μέχρι την Μολδαβία και την Γεωργία. Μια σειρά μελών δεν θέλουν την ένταξη αυτών των χωρών που θα επιτείνουν την κρίση στην ΕΕ αλλά οι γεωπολιτικές προτεραιότητες τις καθιστούν αναγκαίες. Η πολιτική κρίση της ΕΕ φαίνεται και στις τάσεις για κατάργηση του Βέτο και την δημιουργία πολλών ταχυτήτων στην ΕΕ με την ισχυροποίηση μιας ομάδας χωρών που θα διαμορφώνουν την πολιτική και διάφορων περιφερειακών κύκλων στους οποίους κάθε χώρα θα εντάσσεται ανάλογα με τις δυνατότητές της.

• Αντίθετα με τον Ορμπάν, η μεταφασίστρια πρωθυπουργός της Ιταλίας, Τζόρτζια Μελόνι, γίνεται πλέον δεκτή με αγκαλιές στα ευρωπαϊκά πολιτικά «σαλόνια» μετά τις χαρακτηριστικές μεταστροφές της.

• Στη Φινλανδία και στη Σουηδία -νέο και προς ένταξη μέλος του ΝΑΤΟ αντίστοιχα, εν μέσω του πολέμου στην Ουκρανία- η Ακροδεξιά, σε συνεργασία με την Κεντροδεξιά, είναι κυβερνητικός εταίρος στο Ελσίνκι και στη Στοκχόλμη στηρίζει την κυβέρνηση κοινοβουλευτικά. Στην Ισπανία το δεξιό Λαϊκό Κόμμα και στην Πολωνία το εθνικιστικό λαϊκιστικό Νόμος και Δικαιοσύνη ήταν πρόθυμα να συγκυβερνήσουν με ακροδεξιά κόμματα (Vox), αλλά στις πρόσφατες κάλπες δεν τους βγήκαν τα «κουκιά»

Μια ανάλυση πάνω από 100 πολιτικών επιστημόνων, σε 31 χώρες κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, στις εθνικές εκλογές του προηγούμενου έτους, το 32% των Ευρωπαίων ψηφοφόρων ψήφισε αντισυστημικά κόμματα, σε σύγκριση με ένα 20% στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και ένα 12% στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Η ακροδεξιά καρπώνεται το μεγαλύτερο κομμάτι αυτών των ψήφων.

Η πανδημία COVID-19 και τα περιοριστικά μέτρα που τη συνόδευσαν δημιούργησαν πρόσφορο έδαφος για την εξάπλωση θεωριών συνωμοσιολογίας και για «ριζοσπαστικοποίηση» μέρους του πληθυσμού. Οι οικονομικές επιπτώσεις από τα lockdown έγιναν ακόμη πιο οδυνηρές από την κρίση στον ενεργειακό και στον οικονομικό τομέα, και εντάθηκαν με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

Το ξέσπασμα του νέου, παράλληλου πολέμου στη Μέση Ανατολή μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς και η αιματοχυσία αμάχων στη Λωρίδα της Γάζας προκαλεί πρόσθετες, ισχυρές αναταράξεις.

Αποκαλύπτουν για πολλοστή φορά τον αποδυναμωμένο παρεμβατικό ρόλο της ΕΕ, ενόσω στα εδάφη της καταγράφεται κύμα αντισημιτισμού και ισλαμοφοβίας.

Το αποτέλεσμα είναι η φθορά παραδοσιακών και μη κομμάτων εξουσίας, από τα δεξιά έως τα αριστερά, αλλά και η ευθεία αμφισβήτηση θεσμών και αξιών.

Όλα αυτά προκαλούν μια αποδέσμευση των μαζών από τα κυρίαρχα προτάγματα του μεγάλου κεφαλαίου η οποία δεν τείνει να ενισχύσει τους κλασσικούς κεντροαριστερούς κομματικούς μηχανισμούς (δεδομένου ότι η σοσιαλδημοκρατία αποτέλεσε ένα βασικό πυλώνα διαχείρισης της αστικής πολιτικής ενώ και τα «αριστερά» διαχειριστικά πειράματα ΣΥΡΙΖΑ, PODEMOS, κυβέρνηση συνεργασίας στην Πορτογαλία έδειξαν με οδυνηρό τρόπο τα όρια τους), αλλά δεν αμφισβητεί ταυτόχρονα και την κυριαρχία των αστικών τάξεων, στρεφόμενη σε μια μορφή ακροδεξιού λαϊκισμού.

Η σημερινή ακροδεξιά στην Ευρώπη δεν έχει άμεση σχέση με τον φασισμό και τον ναζισμό (τόσο με την έννοια των οργανωμένων δυνάμεων αυτών των κομμάτων όσο και με την ενσωμάτωση των μαζών στην ιδεολογία τους και την πρακτική τους) πράγμα που εξηγεί και την εύκολη μετατροπή τους σε συστημικά mainstream κόμματα με την άνοδο τους στην εξουσία (βλέπε Μελόνι). Ωστόσο αποτελούν απειλή για το εργατικό κίνημα και τις οργανωμένες του δυνάμεις από δυο απόψεις. Πρώτον γιατί μπορούν να αποτελέσουν προπλάσματα για την δημιουργία πραγματικών φασιστικών απειλών και αν το κεφάλαιο νοιώσει την απειλή του εργατικού κινήματος ή αποφασίσει να περάσει σε ένα παγκόσμιο πόλεμο τότε θα τις αξιοποιήσει στην κατεύθυνση της επιβολής της κυριαρχίας του. Δεύτερον γιατί η αποδέσμευση των μαζών από το όραμα της ΕΕ και τις επίσημες πολιτικές των αρχουσών τάξεων πάει προς τα δεξιά τροφοδοτώντας αποπροσανατολιστικά αφηγήματα αντί να ενισχύει τις οργανωτικές δυνάμεις του εργατικού κινήματος (συνδικάτα, μορφές αυτοοργάνωσης) και τα πολιτικά του μορφώματα.

Υπάρχει και μια πιθανή τάση να ενισχυθούν απολίτικα μορφώματα (βλέπε Κασελάκης και εξέλιξη του ΣΥΡΙΖΑ) τα οποία θα στοχεύουν να διαχειριστούν την δυσαρέσκεια στα πλαίσια μιας ακόμα διαχειριστικής λύσης.

Ωστόσο η συνείδηση που διαμορφώνεται είναι αντιφατική και επιρρεπής σε μεγάλες αλλαγές. Δεν μπορούμε να πούμε ότι η δεξιά και η ακροδεξιά βασίζεται σε μια ιδεολογική και πολιτική υπεροχή που προκύπτει από υλικούς όρους. Αντίθετα μιλάμε περισσότερο για τον φόβο και την αστάθεια που διαμορφώνουν ένα κλίμα πρόσφορο για τις δεξιές αντιλήψεις που ευδοκιμούν και στο πλαίσιο αποπολιτικοποίησης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, της διαχείρισης της πληροφορίας αλλά και της προώθησης συγκεκριμένων συμπεριφορών μέσα από αυτά. Υπάρχει όμως και μια διευρυμένη αγανάκτηση στα όλο και πιο φτωχοποιημενα στρώματα αλλά και στην νεολαία που ασφικτυά μέσα στην αβεβαιότητα του περιβάλλοντος της. Αυτά αναμφισβήτητα θα οδηγήσουν σε εκρήξεις που όμως θα παραμείνουν τέτοιες χωρίς να συγκροτούν μια εναλλακτική πρόταση στο βαθμό που δεν ωσμωθούν με τις επαναστατικές δυνάμεις του εργατικού κινήματος.

8. Με βάση τα παραπάνω δυο συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν. Πρώτον φαίνεται ότι ο ρεφορμισμός -με την κλασσική έννοια του όρου- όλο και λιγότερο θα επηρεάζει το εργατικό κίνημα πολιτικά ιδεολογικά και οργανωτικά τουλάχιστον στην Ευρώπη. Ο βασικός εχθρός για την εργατική πολιτική θα είναι η ακροδεξιά και η κεντροδεξιά πολιτική που όλο και περισσότερο συγχωνεύονται. Ωστόσο, ο ρεφορμισμός αφήνει πίσω του μια εργατική γραφειοκρατία σε όλες τις της αποχρώσεις (αν και αποδυναμωμένη και συμβιβασμένη και υποταγμένη) και αυτό σημαίνει ότι θα συνεχίσουν να υπάρχουν ρεφορμιστικές απόψεις στα κινήματα και τους αγώνες αλλά όχι με οργανωμένο τρόπο (από την άποψη της μαζικής επιρροής στους εργαζόμενους και τα συνδικάτα) όπως τουλάχιστον στα προηγούμενα χρόνια. Δεύτερον η ανασύνθεση και ανασυγκρότηση του εργατικού κινήματος δεν μπορεί να περάσει από την αναβίωση πλατιών ρεφορμιστικών συμμαχιών και κομμάτων. Η κρίση του καπιταλισμού είναι τόσο γενικευμένη που δεν είναι δυνατόν να εφαρμοσθεί με πιθανότητες επιτυχίας κανένα πρόγραμμα που θα ενσωματώνει κάποιες μερίδες των εργαζομένων σε μια μορφή διαχείρισης του συστήματος. Η κλιματική αλλαγή και ο πόλεμος θα φέρνουν όλο και περισσότερο τις λαϊκές μάζες αντιμέτωπες με τα πιο βαθιά αδιέξοδα και τις αντιφάσεις του συστήματος. Κάθε προσπάθεια να εξωραϊστεί και να παρουσιαστεί σαν βιώσιμη πρόταση θα είναι όλο και πιο αδύνατη.

Χρειάζεται επομένως η συγκρότηση επαναστατικού μεταβατικού προγράμματος και επαναστατικών κομμάτων για να μπορέσουμε να ανταπεξέλθουμε στις επιπτώσεις της κρίσης του καπιταλισμού αλλά και να οικοδομήσουμε το όραμα μιας άλλης κοινωνίας.